Περιμένοντας το αύριο να ξημερώσει

Αγαπημένε μου πιτσιρίκο,
Δεν πήγαινε άλλο με την επικαιρότητα. Δεν πήγαινε άλλο με τις αναλύσεις, τις στατιστικές και τις γνώμες, που έδιναν και έπαιρναν όλον αυτόν τον καιρό.

Κι επειδή δεν πρόκειται να αλλάξει αυτό, άλλαξα εγώ. Έκλεισα τις οθόνες, άνοιξα τα βιβλία -όχι πως τα έκλεισα ποτέ- και έκανα τις βόλτες μου στα ηλιόλουστα πάρκα, παρέα με ένα μπουκάλι πόρτο και με καλούς μου φίλους.

Δεν θέλω να κάνω προβλέψεις για το τι έρχεται, αναφέρθηκα εκτενώς στα προηγούμενα κείμενά μου, τα λέει άλλωστε και ο Άρης. Κοντός ψαλμός.

Η επικαιρότητα μας θέλει κοντόφθαλμους, να κοιτάμε το δέντρο, την ώρα που τα δάσος γίνεται στάχτη. Όσοι επικεντρώνονται στην επικαιρότητα, παραδίδουν την σκέψη τους σε αυτούς που την καθορίζουν και αυτούς που την ελέγχουν.

Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μου σήμερα. Το θέμα μου είναι η αλλαγή. Η αλλαγή που θα έρθει μετά το σοκ της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων.

Πιτσιρίκο μου, πολλοί άνθρωποι στις μέρες του εγκλεισμού τους συνειδητοποίησαν ότι υπάρχει ζωή και χωρίς μπαρ, καφέ, κλαμπ, σινεμά, εμπορικά κέντρα και καταστήματα, χωρίς μανικιούρ, πεντικιούρ και κομμωτήρια. Πολλές συνήθειες άλλαξαν ή δημιουργήθηκαν νέες, δημιουργώντας παράλληλα και την αίσθηση ότι αυτή η κρίση θα αλλάξει πολλές βεβαιότητες.

Άλλοι πιστεύουν ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση που θα έρθει, θα είναι τόσο μεγάλη, που θα αναγκάσει τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ να γίνουν πιο ευέλικτες και να δημιουργήσουν ένα κοινωνικό δίχτυ για τις μάζες που απειλούνται. Ένα νέο κοινωνικό κράτος που θα εξασφαλίσει ένα μίνιμουμ κοινωνικής ασφάλειας.

Συγγνώμη αν θα απογοητεύσω κάποιους, αλλά η κρίση από μόνη της δεν πρόκειται να αλλάξει κανέναν και τίποτα.

Οι κρίσεις δεν αλλάζουν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι αλλάζουν τους ανθρώπους.

Και για να αλλάξει κάποιος, για να αποκτήσει έστω και ένα δράμι συνειδητότητας παραπάνω, θέλει κόπο. Θέλει εσωτερική πάλη. Θέλει μελέτη και σκέψη.

Για να αλλάξουν τα πράγματα, θέλει αγώνα, κοινωνικό αγώνα, με θυσίες, κόντρα στην εξουσία που θέλει να διατηρήσει τα πράγματα όπως είναι και με τους δικούς της όρους.

Τίποτα δεν χαρίζεται.

Αν οι κρίσεις άλλαζαν τους ανθρώπους, τότε η ανθρωπότητα δεν θα οδηγούνταν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά τα 20 εκατομμύρια νεκρούς που άφησε στο πέρασμά του ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Αν οι κρίσεις άλλαζαν τους ανθρώπους, τότε η ανθρωπότητα δεν θα αφήνονταν να οδηγηθεί στον Ψυχρό Πόλεμο, μετά τα 80 εκατομμύρια νεκρούς που άφησε στο πέρασμα του ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από τις επιδημίες του 20ού αιώνα, πριν τα κοινωνικά δίκτυα -δηλαδή πριν το εργαλείο υστερίας- αλλά τίποτα δεν άλλαξε. Αν είχε αλλάξει, δεν θα ήμασταν εδώ που είμαστε σήμερα.

Το σάπιο σύστημα που λέγεται καπιταλισμός, μας προσφέρει την μια κρίση μετά την άλλη, κατά μέσο όρο κάθε 7-10 χρόνια.

Αν οι κρίσεις άλλαζαν τους ανθρώπους, τότε σήμερα δεν θα έπρεπε να υπήρχε ούτε ένας καπιταλιστής.

Οπότε, μην περιμένετε καμία αλλαγή συνειδητότητας από την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού. Ούτε από την παγκόσμια οικονομική κρίση που θα ακολουθήσει.

Είδαμε τι ακολούθησε την παγκόσμια κρίση του 2008-10, μην τα ξαναλέμε.

Ένα από τα θετικά όμως της κρίσης του 2008-10, ήταν ότι ξεπετάχτηκαν πολλά νέα κινήματα τα οποία δεν ανήκαν σε καμία πολιτική παράταξη. Εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους και διαμαρτυρήθηκαν. Υπήρξε πολλή οργή και αγανάκτηση. Πολλοί άνθρωποι ξύπνησαν τότε, αλλά στο τέλος, τίποτα δεν άλλαξε.

Είμαι πεπεισμένος πως, αν οι προβλέψεις για την επερχόμενη οικονομική κρίση επαληθευθούν -ακόμα και οι πιο αισιόδοξες-, θα δούμε πολλά νέα κινήματα να ξεπηδούν και πάλι στο προσκήνιο.

Πιτσιρίκο μου, ούτε εγώ είμαι αισιόδοξος γι’ αυτό που ακολουθεί. Δεν είμαι αισιόδοξος, γιατί βλέπω πολλούς που αγωνιούν να τελειώσει η καραντίνα για να γυρίσουν πίσω στις δουλειές τους και στα γραφεία τους. Γιατί τους λείπουν.

Τους λείπει η κανονικότητα της καθημερινής τους εθελοδουλείας.

Με θλίβει, ξέρεις, να τους ακούω να αναπολούν την “επιστροφή στην κανονικότητα”. Με θλίβει, όπως με θλίβει και ένα καναρίνι που παραμένει στο κλουβί του ακόμα κι όταν του ανοίξεις το πορτάκι.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να είναι ελεύθεροι. Δεν ξέρουν τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος, ούτε μπορούν να το φανταστούν. Υπάρχει ασφάλεια στην ιεραρχία, ασφάλεια στην μη ανάληψη ουσιαστικής ευθύνης.

Οι άνθρωποι θέλουν να είναι ασφαλείς, όχι ελεύθεροι.

Το έδειξε περίτρανα το πείραμα του Μίλγκραμ, όπως το έδειξε περίτρανα και η Χάνα Άρεντ στο βιβλίο της “Το ολοκληρωτικό σύστημα”.

Σε κάθε περίπτωση, κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία, ώστε οι αγανακτισμένοι, οι περιθωριοποιημένοι και οι καταπιεσμένοι, να ενωθούν και πάλι προσθέτοντας ακόμα περισσότερους ανάμεσά τους, στην αναζήτηση της κρίσιμης μάζας. Της στάλας που θα ξεχειλίσει το ποτήρι.

Μπορεί οι άνθρωποι να θέλουν να είναι ασφαλείς και να είναι διατεθειμένοι να πουλήσουν κάθε κοινωνικό προνόμιο και κάθε ελευθερία στο όνομα της ασφάλειας, αλλά ας μην κοροϊδευόμαστε, κανείς μας δεν είναι ασφαλής στην πραγματικότητα, παρά το ξεπούλημα.

Υπάρχει μεγάλη δίψα για αλλαγή εκεί έξω. Υπάρχει μεγάλη δίψα, ακριβώς επειδή υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια και οι άνθρωποι θέλουν αυτό να αλλάξει.

Κατά την γνώμη μου, η αλλαγή προέρχεται πάντα από κάποια ιδέα, από την εικόνα ενός άλλου, διαφορετικού μέλλοντος. Αυτές οι ιδέες έχουν την δυναμική να συνδέονται με τους φόβους και τις ανασφάλειες των ανθρώπων, προσφέροντας μια διέξοδο.

Και είναι παράδοξο -ίσως κάποιος θα έπρεπε να το μελετήσει- αλλά πολλοί αριστεροί, είτε προοδευτικοί, είτε ριζοσπαστικοί, είναι πολλές φορές καχύποπτοι με αυτές τις ιδέες.

Ο λόγος γι’ αυτό κατ’ εμέ, είναι απλός: “Δες τι έγινε την προηγούμενη φορά που εμπιστευτήκαμε μια ιδέα. Δες τι έγινε την προηγούμενη φορά που εκατομμύρια άνθρωποι παρασύρθηκαν από μια ιδέα.”

Κάθε φορά που οι άνθρωποι προσπάθησαν να αδράξουν την ιστορία στα χέρια τους και να της δώσουν μια άλλη κατεύθυνση, όταν το νέφος καθάρισε, είδαν ότι στην ουσία απέτυχαν να πραγματοποιήσουν την υπόσχεση της αλλαγής για την οποία πολέμησαν.

Αυτό νομίζω πως είναι ένας μεγάλος λόγος για την αμηχανία μας απέναντι στην ριζική κοινωνική αλλαγή.

Είναι ο φόβος μας ότι θα είναι μια από τα ίδια.

Η αλήθεια είναι ότι η κοινωνική αλλαγή είναι ένα τρομακτικό πράγμα. Μπορεί να είναι κάτι δυναμικό, με την δυνατότητα να αλλάξει τον κόσμο όπως τον ξέρουμε, αλλά είναι μια τρομακτική διαδικασία. Τρομακτική, γιατί δεν προσφέρει καμία εγγύηση ότι ο κόσμος θα αλλάξει όπως θέλουμε να αλλάξει.

Όπως σε έναν ισχυρό σεισμό, όπου κάθετι που θεωρούσες στιβαρό, συμπαγές και ακούνητο, γίνεται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα σμπαράλια, σκόνη, γιατί εξαπολύονται δυνάμεις που είναι αδύνατο να τις ελέγξει κανείς, όσο καλά κι αν θεωρεί πως είναι προστατευμένος ή έχει προβλέψει γι’ αυτές.

Γι’ αυτό και πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος που πιστεύει σε κάτι πιο ευγενές από αυτό που ζούμε σήμερα, κάθε αριστερός, κάθε φιλελεύθερος, κάθε ριζοσπάστης, θα πρέπει να κάτσει και να σκεφτεί σοβαρά αν πραγματικά θέλει αλλαγή.

Γιατί αν πραγματικά την θέλει, τότε πρέπει να είναι κανείς προετοιμασμένος να βρεθεί σε έναν πολύ αβέβαιο κόσμο. Σε έναν κόσμο όπου μπορεί να χάσει ακόμα κι αυτά τα λίγα που έχει, αυτές τις λίγες ελευθερίες ή προνόμια που απολαμβάνει τώρα.

Ας μη γελιόμαστε, όσοι ανήκουν στην μεσαία τάξη έχουν πολλά να χάσουν. Πάρα πολλά, σε σύγκριση με τους απελπισμένους αυτού του κόσμου, όσο κι αν τα συμφέροντα τους συγκλίνουν απέναντι στους πλούσιους και τα πολιτικά υπαλληλάκια τους.

Θέλουμε, άρα, πραγματική κοινωνική αλλαγή ή απλά θέλουμε να αλλάξουν λιγάκι τα πράγματα προς το καλύτερο;

Μήπως θέλουμε οι τράπεζες να γίνουν λίγο πιο ευνοϊκές, λιγότερο άπληστες και να ρυθμιστούν πιο αυστηρά ώστε να μην έχουν τόσο μεγάλη επιρροή;

Μήπως θέλουμε οι άνθρωποι να γίνουν λίγο πιο ευγενικοί και ανεκτικοί ο ένας με τον άλλον, σεβόμενοι τις ατομικές ταυτότητες του καθενός;

Πράγματα που δεν είναι καθόλου άσχημα από μόνα τους, αλλά δεν είναι αρκετά σημαντικά ώστε να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο προς το καλύτερο.

Είναι μικρές βελτιώσεις του ίδιου συστήματος. Ένας πιο light καπιταλισμός, για λίγο καιρό. Μικρές βελτιώσεις, οι οποίες διατηρούν την μεσαία τάξη εκεί ακριβώς που βρίσκεται, χωρίς να διακινδυνεύεται τίποτα από τα προνόμια και τις ελευθερίες που απολαμβάνει.

Όσο κι αν η μεσαία τάξη και η Αριστερά, έχουν σταματήσει να πιστεύουν στην δύναμη μιας μεγάλης ιδέας που θα αλλάξει τον κόσμο ριζικά, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι εκεί έξω που εξακολουθούν να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο, έναν διαφορετικό κόσμο, όπου η ζωή θα είναι μια μεγάλη περιπέτεια ανακάλυψης και παιχνιδιού, κι όχι μια ρουτίνα περιμένοντας τον θάνατο.

Γιατί υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι εκεί έξω, που δεν έχουν να χάσουν τίποτα. Κάθε χρονιά, με την συσσώρευση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια, σε κάθε οικονομική κρίση, σε κάθε πανδημία, προστίθενται περισσότεροι.

Εμείς μπορεί να έχουμε να χάσουμε πολλά, αλλά εκείνοι δεν έχουν να χάσουν τίποτα, γιατί τους τα έχουν πάρει όλα, γιατί ίσως να μην είχαν τίποτα σε όλη τους τη ζωή.

Δυστυχώς, πολλοί από αυτούς τους απελπισμένους, αλλά και τους ανθρώπους που βρίσκονται στα μεσαία εισοδηματικά στρώματα, εκφράζονται σήμερα από την νέα Δεξιά, τους νεοφασίστες. Η οργή τους και η αγανάκτηση τους χειραγωγείται από αντιδραστικά ρεπτίλια που θέλουν μια θέση στο τραπέζι της εξουσίας, όχι κοινωνική αλλαγή.

Αυτό που χρειάζεται ο κόσμος, είναι ένα ισχυρό όραμα για ένα διαφορετικό μέλλον. Ένα όραμα που θα βασίζεται στην ειλικρίνεια, με όλους τους κινδύνους, αλλά και όλες τις ευκαιρίες που βρίσκονται στην πορεία για την επίτευξη του.

Ένα όραμα που θα ξεκολλούσε τον κόσμο από την στατικότητα του status quo, της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.

Στις μέρες μας, δεν υπάρχει κανένα τέτοιο όραμα.

Αλλά για να υπάρξει αυτό το όραμα, θα πρέπει όλοι όσοι ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο, να είναι διατεθειμένοι να συγκρουστούν με τις δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο αυτή τη στιγμή.

Στην προσπάθεια να συγκρουστούν με τις δυνάμεις αυτές, στην προσπάθεια να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο, θα πρέπει να είναι διατεθειμένοι να χάσουν ό,τι έχουν.

Αυτή είναι η χαμένη ιδέα της πολιτικής στις μέρες μας, ότι για να κερδίσεις κάτι, πρέπει να είσαι διατεθειμένος να χάσεις και κάτι από τον εαυτό σου, από τα αγαθά που απολαμβάνεις, υλικά ή άυλα, ίσως τα πάντα. Πρέπει να παραδοθείς σε κάτι μεγαλύτερο από εσένα.

Όταν η μεσαία τάξη αρχίσει να παραδίδεται σε μια τέτοια ιδέα, όταν είναι διατεθειμένη να χάσει τα οφέλη της, τότε αυτό θα είναι το σημάδι για πραγματική κοινωνική αλλαγή.

Μέχρι τότε, όσοι ονειρεύονται αλλαγή, συνειδητότητα και άλλα τέτοια ωραία, ονειρεύονται με τα μάτια ανοιχτά.

Από το μακρινό Αμστελόδαμο, περιμένοντας το αύριο να ξημερώσει και πετώντας το μικρό καλάθι που κρατάω στα σκουπίδια, με αγάπη,

Κώστας

(Φίλε Κώστα, από την μέχρι τώρα εξέλιξη της κρίσης του κορωνοϊού, δυο πράγματα ξεχωρίζω: το ότι συνειδητοποίησα πως οι περισσότεροι άνθρωποι μάλλον δεν είχαν σκεφτεί ποτέ ότι θα πεθάνουν -δηλαδή, ότι η ζωή καταλήγει πάντα στον θάνατο- και το πόσο εύκολα οι άνθρωποι κλείστηκαν στα σπίτια τους για δυο σχεδόν μήνες, χωρίς την παραμικρή ένσταση. Κώστα, αυτός που δεν έχει σκεφτεί ποτέ ότι θα πεθάνει, δεν του περνάει από το μυαλό ούτε το να ζήσει. Το ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν να ζουν ελεύθεροι -και πως έχουν πάντα ανάγκη κάποιον να τους λέει τι να κάνουν-, το συνειδητοποίησα πριν από πολλά χρόνια αλλά αρνούμουν να το παραδεχτώ. Τελικά, το παραδέχτηκα. Έτσι είναι. Αν θέλει κάποιος να είναι πρόβατο, θα βρει σίγουρα τσοπάνη. Δεν είμαι απαισιόδοξος -αντιθέτως, είμαι αισιόδοξος για την ανθρωπότητα στο απώτερο μέλλον- αλλά, όπως έγραψα και στον Άρη, επειδή έζησα πολύ έντονα και συνειδητά την τελευταία δεκαετία -μετά την χρεοκοπία της χώρας-, δεν τρέφω αυταπάτες. Ξέρω τι θα γίνει μετά και τη νέα οικονομική κατάρρευση. Και αυτή τη φορά δεν θα με πιάσει κορόιδο κανείς. Ήμουν πολύ αφελής τα προηγούμενα χρόνια. Ίσως, καλοπροαίρετος. Ίσως, είχα ανάγκη να πιστέψω πως θα αλλάζαμε τα πράγματα και δεν έβλεπα τα λαμόγια που ήταν γύρω μου. Μου πήρε καιρό να καταλάβω πως ελάχιστοι εννοούν πραγματικά αυτά που λένε και τα κάνουν στη ζωή τους. Αλλά είναι πια 2020, βλέπω πάρα πολλούς ανθρώπους να σκοτώνονται ακόμα για τη Νέα Δημοκρατία και τον ΣΥΡΙΖΑ -αν και η χώρα μας καταρρέει- και σκέφτομαι πως έχει δύναμη το μαντρί. Όλοι θέλουν κάπου να μαντρωθούν. Και να έχουν έναν πατερούλη -πολιτικό ή ολιγάρχη- να τους πληρώνει. Ας έχουν. Αλλά τώρα που θα τους απολύσουν από το μαντρί, να μην έρθει κανείς να κλάψει στον δικό μου ώμο, ούτε να μου πει αυτό το “πιτσιρίκο, βάλε πλάτη, τώρα που είμαστε άνεργοι” που μου έλεγαν κάποιοι αριστεροί δημοσιογράφοι μετά την χρεοκοπία της χώρας. Αυτή τη φορά, δεν… Εγώ περιμένω να ανοίξουν τα δρομολόγια των πλοίων, για να πάω στα νησιά να αράξω κάτω από το αρμυρίκι και να διαβάσω το βιβλίο μου. Γιατί σαν το διαβασμα δεν έχει. Άλλο που αυτό το διάστημα της καραντίνας δεν μπορούσα να διαβάσω βιβλίο με τίποτα. Μου φαινόταν μάταιο. Και από αυτό -το να μου φαίνεται μάταιη η μεγαλύτερη ηδoνή που υπάρχει για μένα- καταλαβαίνω πως δεν είμαι και πολύ καλά. Να είσαι καλά, Κώστα. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.