“Η πληθυσμιακή βόμβα” ή, αλλιώς, σαν πολλοί δεν μαζευτήκαμε;

Γεια σου, φίλε μου πιτσιρίκο,
Το παρόν το έγραφα καιρό, οπότε είπα να σου στείλω το μισό, γιατί έχει γίνει σεντόνι.

Που λες, τι κι αν ο Μαρξ και ο Ένγκελς αντέκρουσαν τα ρατσιστικά επιχειρήματα του Μάλθους για τον υπερπληθυσμό από τις αρχές του 19ου αιώνα, αν μας κολλήσει μια ιδέα, δύσκολα ξεκολλάει.

Άλλη μια απόδειξη ότι δεν μπορείς να πείσεις κανέναν για τίποτα, αφού όσο καλά επιχειρήματα κι αν έχεις, οι άνθρωποι δεν θέλουν να μάθουν, δεν είναι διατεθειμένοι να πειστούν, και απλά ανακυκλώνουν τις ιδέες που επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις τους.

Το κρίμα είναι όταν τα ακούς από δικούς σου ανθρώπους, που ξέρεις ότι δεν έχουν κανένα συμφέρον από τέτοιες ιδέες, οι οποίες δεν συνάδουν καθόλου και με την ψυχοσύνθεση τους. Είχα μια τέτοια συζήτηση πριν λίγο καιρό, αλλά ό,τι στοιχεία και αν παρέθετα, πήγαιναν στον βρόντο.

Η ιστορία, όπως πολλές από τις σύγχρονες ιστορίες μας, έχει τις ρίζες της 40 χρόνια πριν. Το 1968, ο γνωστός εντομολόγος Πολ Έλντριτς, του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ήταν ένας παντελώς άγνωστος επιστήμονας στο ευρύ κοινό. Τον Μάιο του ίδιου έτους, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο, την “Πληθυσμιακή Βόμβα”, το οποίο αρχικά αγνοήθηκε τελείως. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, και με την στήριξη του αμερικανικού τύπου, άρχισαν να πωλούνται εκατομμύρια αντίγραφα, και ο Έλντριτς, από ένας άσημος επιστήμονας, κατέληξε να μετατραπεί σε μια παγκόσμια “επιστημονική” προσωπικότητα.

Η πρώτη πρόταση του βιβλίου, που θέτει και τον τόνο, είναι η εξής: “Η μάχη για να ταΐσουμε την ανθρωπότητα έχει τελειώσει”. Και η ανθρωπότητα έχασε.

Το βιβλίο, έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, υποστηρίζοντας ότι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από την πείνα, ασχέτως από το τι θα κάνουμε ως κοινωνίες.

Φυσικά, η ανάλυση του Έλντριτς έπαιρνε ως δεδομένο ότι όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη έχουν την ίδια πρόσβαση σε πόρους, και επομένως έχουν το ίδιο μερίδιο ευθύνης, ένα επιχείρημα που χρησιμοποιείται και από κάποιους “επιστήμονες” σήμερα, που μπουκώνονται με τα λεφτά των πολυεθνικών που καταστρέφουν τον πλανήτη.

Ε, λοιπόν, δεν έχουν όλοι την ίδια πρόσβαση σε πόρους, επομένως δεν έχουν όλη την ίδια ευθύνη.

Είναι αδύνατο να υπερεκτιμήσει κανείς την σημασία της εποχής που εκδόθηκε αυτό το βιβλίο, τόσο από το γεγονός ότι την δεκαετία του ‘70 τέθηκαν τα θεμέλια του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού από τα παιδιά του Σικάγο -ένα δόγμα που πάντα ρίχνει το φταίξιμο στο άτομο, αλλά ποτέ στο σύστημα-, αλλά ήταν και μια δεκαετία με τεράστιες κοινωνικές αναταραχές, σε μια επικίνδυνη καμπή του Ψυχρού Πολέμου.

Για τον Έλντριτς, τίποτα από όλα αυτά δεν είχε σημασία. Το πρόβλημα ήταν ένα: ότι τα προβλήματα των κοινωνιών απορρέουν αποκλειστικά από το γεγονός ότι έχουμε υπερβολικά πολλούς ανθρώπους στοιβαγμένους σε στενά αστικά όρια, οι οποίοι απομυζούν τους πόρους του πλανήτη. Αν οι κοινωνίες δεν έκαναν κάτι για να μειωθεί ο πληθυσμός του πλανήτη, η ανθρωπότητα θα αντιμετώπιζε μαζική πείνα σε έναν πλανήτη που αργοπεθαίνει.

Δεν χρειάζεται και πολλή φαντασία για να καταλάβει κανείς, πως μια τέτοια επιστημονική υπόθεση, από κάποια συμφέροντα της εποχής, μετατράπηκε σύντομα σε επιστημονικό γεγονός. Μάλιστα, από συμφέροντα που ήταν εκ διαμέτρου αντίθετα, τα οποία χρησιμοποίησαν το βιβλίο του Έλντριτς για να δικαιολογήσουν, το καθένα από την δική του οπτική, τους σκοπούς τους.

Η μια πλευρά ήταν ένα μέρος του νεο-εκκολαπτόμενου οικολογικού κινήματος, το οποίο θέλοντας να εκμεταλλευτεί τις διαστάσεις που πήρε το θέμα για να διαφημίσει τους σκοπούς του για την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, δανείστηκε ένα κομμάτι της επιχειρηματολογίας του Έλντριτς.

Η άλλη πλευρά ήταν η αντιδραστική, συντηρητική, λευκή δεξιά, η οποία στο πρόσωπο του Έλντριτς βρήκε τον νέο Μάλθους, αποφασίζοντας να επαναφέρει την επιχειρηματολογία του υπερπληθυσμού των αρχών του 19ου αιώνα, ξεπλένοντας έτσι τον καπιταλισμό, και λασπώνοντας τον μέσο άνθρωπο, και ειδικά, τον μέσο φτωχό του παγκόσμιου νότου.

Προς τιμή του, ένα μέρος του περιβαλλοντικού κινήματος που στήριξε τη θεωρία του Έλντριτς αρχικά, έχει ανακαλέσει εδώ και καιρό, και πλέον υποστηρίζει ότι το ο υπερπληθυσμός δεν είναι το πρόβλημα, αλλά η ανισότητα.

Το βιβλίο, από την αρχή του κιόλας, θέτει το σκηνικό. Περιγράφει μια βόλτα με ταξί που έκανε ο Έλντριτς με την οικογένειά του, όταν επισκέφθηκαν το Δελχί στην Ινδία. Διαβολική σύμπτωση, αφού και ο απολογητής της αποικιοκρατίας της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην Ινδία, Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους, είχε χρησιμοποιήσει και αυτός την Ινδία ως το παράδειγμα του για την θεωρία του περί υπερπληθυσμού, το 1798, φτάνοντας στο συμπέρασμα ότι είναι ο κύριος παράγοντας της φτώχειας και της εξαθλίωσης των Ινδών.

Λίγο μετά, ο Μαρξ και ο Ένγκελς κατέρριψαν τα συμπεράσματα αυτά, αποδεικνύοντας πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι ο κύριος παράγοντας της φτώχειας και της εξαθλίωσης των Ινδών, ήταν η αποικιοκρατία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, και όχι ο υπερπληθυσμός.

Πίσω στον Έλντριτς, ο οποίος μέσα στο “αρχαίο ταξί”, του οποίου οι θέσεις ήταν “γεμάτες από ψύλλους”, εισήλθε σε μια “συνωστισμένη φτωχογειτονιά”.

“Οι δρόμοι φάνταζαν γεμάτοι από κόσμο. Κόσμο που έτρωγε, κόσμο που έπλενε ρούχα, κόσμο που κοιμόταν. Κόσμο που έκανε επισκέψεις, που διαφωνούσε, που ούρλιαζε. Οι άνθρωποι έσπρωχναν τα χέρια τους μέσα στο παράθυρο του ταξί, ικετεύοντας. Άνθρωποι αφόδευαν και κατουρούσαν. Άνθρωποι κρεμόντουσαν από λεωφορεία. Άνθρωποι οδηγούσαν κοπάδια ζώων. Άνθρωποι, άνθρωποι, άνθρωποι, άνθρωποι… Από εκείνη τη νύχτα και μετά, ένιωσα το τι σημαίνει υπερπληθυσμός.”

Τρομακτικό έτσι;

Ο Έλντριτς έκανε αυτή τη βόλτα το 1966. Τότε, στο Δελχί, ζούσαν περίπου 2,8 εκατομμύρια άνθρωποι, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη. Σε αντιστοιχία, ο πληθυσμός του Παρισιού το 1966 ήταν 8 εκατομμύρια άνθρωποι. Όσο και αν ψάξει να βρει κανείς στοιχεία στα ιστορικά αρχεία, είναι δύσκολο να βρει εκφάνσεις τέτοιου τρομακτικού συναγερμού, περιγράφοντας πόσο “γεμάτα από κόσμο” ήταν τα Ηλύσια Πεδία. Αντί αυτού, θα βρει ότι το Παρίσι του 1966 ήταν ένα σύμβολο κομψότητας και καλαισθησίας.

Οκτώ εκατομμύρια, ήταν τότε και ο πληθυσμός της Νέας Υόρκης, ο οποίος, κατά διαβολική σύμπτωση, επίσης δεν φαινόταν να επιδεικνύει τέτοιες τρομακτικές εικόνες φτώχειας και εξαθλίωσης.

Η έμφαση του Έλντριτς στο Δελχί, δεν είναι καθόλου τυχαία. Είναι η υπεραπλούστευση ενός πολύπλοκου ζητήματος, και η μετατόπιση της ευθύνης από τον πλούσιο δυτικό κόσμο της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, προς τον παγκόσμιο νότο, στον οποίο κατοικούν κυρίως φτωχοί, μη-λευκοί.

Όπως είπε και η Σουνίτα Ναρέιν, περιβαλλοντολόγος και διευθύντρια του Κέντρου για την Επιστήμη και το Περιβάλλον, με έδρα το Δελχί, “Αν θέλεις να καταλάβεις την εκρηκτική ανάπτυξη στο Δελχί, πρέπει να σπουδάσεις οικονομικά και κοινωνιολογία, όχι οικολογία και πληθυσμιακή βιολογία.”

Η αλήθεια, με Α κεφαλαίο, είναι ότι οι ρίζες του σύγχρονου κινήματος για τον περιορισμό του πληθυσμού, και οι υστερίες περί “πληθυσμιακής βόμβας”, είναι βαθιά ρατσιστικές.

Για παράδειγμα, στην Αϊτή σήμερα, η ετήσια αύξηση του πληθυσμού γίνεται με ρυθμούς 1,3%. Μπορεί να θεωρηθεί αυτός ο ρυθμός ως απειλή υπερπληθυσμού; Αν είναι έτσι, γιατί δεν θεωρούταν το ίδιο οι ΗΠΑ το 1790, όταν η χώρα αναπτυσσόταν με περισσότερο από 3% ετησίως;

Αν η πληθυσμιακή πυκνότητα των αστικών κέντρων είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα, και τρανταχτή απόδειξη υπερπληθυσμού, τότε μάλλον, το Μονακό, με τους 16.000 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από το Μπαγκλαντές, με τους 1.000 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Αλλά, ας πάμε πίσω στη δεκαετία του ‘70. Κάποιοι επιστήμονες τότε, προσπάθησαν να υπολογίσουν τον “βέλτιστο πληθυσμό”, αλλά οι περισσότεροι τα παράτησαν, αφού συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν υπερβολικά πολλές αβεβαιότητες -όπως πχ το πόση τροφή θα μπορούμε να παράγουμε στο μέλλον, ή νέες τεχνολογίες κλπ-, καθώς και υπερβολικά πολλές αξιακές προκαταλήψεις.

Η αλήθεια, με Α κεφαλαίο, είναι, ότι σε μια πόλη με την πληθυσμιακή πυκνότητα του Μανχάταν, μπορεί να χωρέσει ολόκληρος ο πληθυσμός του πλανήτη σε μια έκταση όση είναι η πολιτεία του Τέξας.

Το ότι η ανθρώπινη ζωή απαιτεί πόρους για να συντηρηθεί, είναι πέραν πάσης αμφιβολίας. Χρειαζόμαστε τροφή, στέγη, νερό, ένδυση και ενέργεια, μεταξύ άλλων, απλά για να διατηρηθούμε ζωντανοί.

Το θέμα είναι ότι η κατανάλωση αυτών των πόρων, δεν είναι ισομερώς διαμοιρασμένη στον πληθυσμό του πλανήτη, ώστε να κυριαρχεί ο υπερπληθυσμός στην ατζέντα των προβλημάτων για τους φθίνοντες πόρους του φυσικού κόσμου.

Για να διορθώσω και ένα στατιστικό στοιχείο που ανέφερα στο προηγούμενό μου κείμενο, το πλουσιότερο 20% -όχι 10%- είναι υπεύθυνο για το 80% της κατανάλωσης των πόρων του πλανήτη. Το 10% είναι υπεύθυνο για το 52%.

Από την άλλη, το πλουσιότερο 1% του πλανήτη είναι υπεύθυνο για δύο φορές περισσότερες εκπομπές CO2, σε σχέση με τα φτωχότερα 3,1 δισεκατομμύρια ανθρώπων, δηλαδή τον μισό πληθυσμό της Γης, τα τελευταία 25 χρόνια. Η αύξηση του ρυθμού εκπομπών CO2 από το πλουσιότερο 1% του πλανήτη είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από το φτωχότερο 50% του πλανήτη.

Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς συνεχή ανάπτυξη. Ένας υγιής ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας, υπολογίζεται μεταξύ 2-3% ετησίως. Με αυτούς τους ρυθμούς αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ, σε 30 χρόνια θα χρειαζόμαστε έναν, ίσως και δύο επιπλέον πλανήτες σαν τη Γη.

Πολλοί καλοπροαίρετοι κλιματικοί ακτιβιστές των πλούσιων βόρειων χωρών της Δύσης, έχουν αναλάβει τον ρόλο του πλανητικού προστάτη, κάνοντας κήρυγμα σε ανθρώπους που έχουν ελάχιστη συμβολή στην κλιματική καταστροφή που συντελείται, απαιτώντας να σταματήσουν να κάνουν παιδιά για να σωθεί ο πλανήτης, ενώ την ίδια ώρα κλείνουν τα μάτια βολικά στην καταστροφική λαίλαπα των πλουσίων, και του lifestyle της χλιδής που προωθείται παντού στα κοινωνικά δίκτυα και την δυτική κουλτούρα, καθώς και στην ιστορική ευθύνη που έχουν οι πλούσιες καπιταλιστικές χώρες σε αυτή την καταστροφή.

Αυτό, φυσικά, βολεύει αφάνταστα τις πλούσιες καπιταλιστικές χώρες του παγκόσμιου βορρά, αφού μετακυλίει το κόστος της ευθύνης μακριά από την ανεξέλεγκτη καπιταλιστική ανάπτυξη, προς τις περιθωριοποιημένες κοινότητες του παγκόσμιου νότου, οι οποίες δεν έχουν καν τα μέσα να σταματήσουν τις κλιματικές καταστροφές που είναι υπεύθυνες για τον εκτοπισμό τους, συμβάλλοντας στην αύξηση των μεταναστευτικών ροών, και την αδιάκριτη δολοφονία τους σε στεριά και θάλασσα.

Ακόμα και υπό το πρίσμα της τροφικής ανασφάλειας, τα επιχειρήματά τους δεν στέκουν. Κατά τη διάρκεια της τεράστιας πληθυσμιακής αύξησης του 20ου αιώνα -όπου από 1,6 δισ. γίναμε 6,1 δισ. το 2000- οι τιμές για ρύζι, καλαμπόκι και σιτάρι έπεσαν δραματικά, και παρά τις όποιες μικροαυξήσεις τις τελευταίες δεκαετίες, οι πραγματικές τιμές για φαγητό έχουν μειωθεί σε σχέση με αυτές που ήταν 100 χρόνια πριν.

Αν ίσχυαν τα επιχειρήματά τους, τότε η αύξηση του πληθυσμού θα οδηγούσε σε τροφική ανασφάλεια η οποία θα αύξανε τις τιμές τροφίμων, δεν θα τις μείωνε.

Αν ίσχυαν τα επιχειρήματά τους, τότε το γεγονός ότι πετάμε το ένα τρίτο της παραγόμενης τροφής παγκοσμίως στις χωματερές, είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Με τις υπάρχουσες τιμές, σε σχέση με 100 χρόνια πριν, θα έπρεπε να ήμασταν λιγότεροι, όχι περισσότεροι.

Πάρε παράδειγμα την ναυαρχίδα του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, όπου αυτές οι θεωρίες περί υπερπληθυσμού πουλάνε πολύ. Πόσο κόσμο μπορεί να συντηρήσει διατροφικά; Οι εξαγωγές τροφίμων στις ΗΠΑ είναι το 25% της συνολικής παραγωγής τους, άρα, αν δεν εξάγει τίποτα, τότε μπορεί να θρέψει άλλα 100 εκατομμύρια ανθρώπους, χωρίς να αυξήσει την παραγωγή ούτε δράμι, απλά καταναλώνοντας την τροφή που παράγει η χώρα εντός της.

Από την άλλη, όμως, -εδώ είναι η Ρόδος- το να μειώσουν οι ΗΠΑ τις εκπομπές του CO2 που παράγουν κατά το ένα τρίτο, στα επίπεδα της Γερμανίας, θα είχε πολύ μεγαλύτερη επίδραση στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, από μια ενδεχόμενη αύξηση του πληθυσμού της κατά 200 εκατομμύρια ανθρώπους.

Τρίχες δηλαδή.

Αν θέλουν να σταματήσουν πραγματικά την “πληθυσμιακή βόμβα”, η λύση είναι μπροστά στα μάτια τους, σταματήστε τη φτώχεια.

Από μια όχι και τόσο μακρινή ερημιά του κόσμου, με αγάπη,

Κώστας

Υ.Γ. Μια ιδέα για να αραιώσουμε λιγάκι, θα ήταν να φάμε τους τουρίστες, αλλά μετά θα κινδυνεύσει το ελατήριο της οικονομίας.

(Φίλε Κώστα, δεν υπάρχουν φτωχοί. Δεν υπάρχουν φτωχοί στην πολιτική των ταυτοτήτων. Και αν υπάρχουν φτωχοί, η περιρρέουσα άποψη είναι πως αυτοί φταίνε που είναι φτωχοί. Μάλιστα, αυτό το πιστεύουν και πολλοί φτωχοί άνθρωποι. Πάντως, είναι ντροπή και τεράστια αποτυχία να υπάρχει φτώχεια τον 21ο αιώνα. Γιατί είναι εύκολο να μην υπάρχει φτώχεια. Αρκεί να το επιθυμούμε. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.