Ένας υπέροχος ψεύτης
Γεια σου Πιτσιρίκο!
Γεια σου και σένα Κώστα! Κώστα, όλοι πονεμένοι είμαστε. Βασικά εδώ μέσα δεν έχω δει κάποιον να μην πονάει, με τον τρόπο του ο καθένας βέβαια, μηδενός εξαιρουμένου. Ο σκοπός για μένα είναι, μέσα στον πόνο μας, να μη χάσουμε την ενσυναίσθηση. Και δε μιλάω για αυτό στο οποίο αναφέρεσαι ως “παράξενη και σπάνια ασθένεια”, το οποίο αν και σημαντικό το θεωρώ λίγο ρηχό -με το συμπάθιο- μιας και είναι απλωμένο στο παντού και στο πάντα. Μιλάω για την πιο άμεση ενσυναίσθηση, στο εδώ και στο τώρα. Γιατί, αν τη χάσουμε κι αυτήν, έχουμε πέσει στο πηγάδι και βάλ’ του ρίγανη. Μη έχοντας ιδέα τι τραβάς αυτήν την περίοδο, και με τον κίνδυνο να σου φανώ γραφικός ακριβώς εξαιτίας αυτής της άγνοιας, εύχομαι από καρδιάς να είναι γρήγορα περαστικά.
Πιτσιρίκο και Κώστα και λοιποί πονεμένοι, η κουβέντα για τον Γκρίφιθ μού έφερε στο μυαλό τον Jean-Luc Godard που έλεγε πως “το Σινεμά ξεκινά με τον Γκρίφιθ και τελειώνει με τον Κιαροστάμι”. Δεν πιστεύω, βέβαια, πως το έλεγε τελεολογικά σαν τον αδαή Φουκουγιάμα, μάλλον περισσότερο για να ορίσει μια περιοχή -όχι κατ’ ανάγκη χρονική- εντός της οποίας χωράνε όλα όσα μπορούν να ειπωθούν για αυτήν την τέχνη.
Σκέφτηκα λοιπόν να δω μια ταινία του Abbas Kiarostami που δεν την είχα δει αλλά είχα ακούσει πολλά γι’ αυτήν. Το “Close-Up”, “Γκρο Πλαν” στα ελληνικά, του 1990.
Ο όρος “βασίζεται σε αληθινή ιστορία” είναι εξαιρετικά λίγος για να περιγράψει την πλοκή της ταινίας. Συνήθως, όταν ακούμε κάτι τέτοιο, καταλαβαίνουμε πως κάποιος πιάνει μια παλιά ή και πρόσφατη ιστορία, συλλέγει υλικό από μαρτυρίες και ντοκουμέντα, επιλέγει το καστ, και τη δραματοποιεί.
Αμ δε! Εδώ ο Κιαροστάμι διαβάζει μια είδηση στην εφημερίδα για κάποιο φτωχοδιάβολο, ο οποίος διέπραξε απάτη πείθοντας μια οικογένεια πλουσίων πως είναι ένας διάσημος Ιρανός σκηνοθέτης, και μετά από μερικές ημέρες αποκαλύπτεται και συλλαμβάνεται με την κατηγορία πως είχε στο μυαλό του τη ληστεία. Με τρομερά αντανακλαστικά, ο Κιαροστάμι οργανώνει την ταινία και αρχίζει να καλύπτει την υπόθεση, παρεμβαίνοντας ταυτόχρονα και στην πλοκή της. Συμμετέχει στη δίκη του φουκαρά, υποβάλλοντάς του ερωτήσεις, με την άδεια του δικαστή, ενώ έχει το πρόσωπό του σε γκρο-πλαν και εκμαιεύει -και για το δικαστήριο και για εμάς- τι τον ώθησε να συμπεριφερθεί έτσι.
Πρόκειται για ένα αριστοτεχνικό cinéma vérité. Ο Κιαροστάμι κάνει κάτι σαν αυτό που έκανε και ο Ντάριο Φο στον “Τυχαίο Θάνατο ενός Αναρχικού”, όταν παρακολουθούσε το πρωί την εξελισσόμενη δίκη για να ενσωματώσει στοιχεία από αυτήν στη βραδινή παράσταση. Μόνο που εδώ δεν αναζητάει κάποιο κοσμοϊστορικό γεγονός, δεν προσπαθεί να ξεσηκώσει τα πλήθη, όπως έκανε με επιτυχία ο Φο. Παίρνει μια κωμικοτραγική κατάσταση, μια κουτσομπολίστικη ιστορία από τα κους-κους των εφημερίδων, και εισβάΛλει μέσα σε αυτήν, την διαμορφώνει και την επηρεάζει με ένα πέρα ως πέρα ηθικό τρόπο.
Τσαλαβουτάει σαν την πάπια στην αλήθεια, βγαίνει για λίγο να πάρει ανάσα στο ψέμα, και μετά πάλι το ίδιο, μέχρι ο θεατής να μην ενδιαφέρεται πλέον αν αυτό που βλέπει έχει συμβεί στην πραγματικότητα ή όχι. Ο αθεόφοβος μας κοροϊδεύει μπροστά στα μάτια μας, με μόνο υλικό την πραγματικότητα και ηθοποιούς που παίζουν τους εαυτούς τους!
Ήταν πάγια τακτική του Κιαροστάμι να μην είναι καθόλου παρεμβατικός στο πλατό και να διαμορφώνεται όσο διαμορφώνει. Χρησιμοποιούσε ως επί το πλείστον απλούς ανθρώπους αντί για ηθοποιούς, ενώ ποτέ δεν υπήρχε σαφές σενάριο παρά μονάχα περιγραφικές σημειώσεις.
Αντί επιλόγου, μια άποψη της φιλοσοφίας του από τον ίδιο:
“Τα παιδιά είναι πολύ ισχυροί και ανεξάρτητοι χαρακτήρες και μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια πιο ενδιαφέροντα πράγματα από τον Μάρλον Μπράντο· και μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να τα καθοδηγήσεις ή να τους δώσεις εντολή να κάνουν κάτι. Όταν συνάντησα τον Ακίρα Κουροσάβα στην Ιαπωνία, μου έκανε μια ερώτηση: ‘Πώς μπορείς και κάνεις τα παιδιά να παίζουν έτσι όπως παίζουν; Κι εγώ έχω παιδιά στις ταινίες μου, αλλά έχω δει πως πρέπει να μειώνω όλο και περισσότερο την παρουσία τους μέχρι να τα ξεφορτωθώ τελείως, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να τα καθοδηγήσω.’ Εγώ σκέφτομαι πως, όταν κάποιος παρουσιάζεται ως πολύ σπουδαίος, όπως ένας αυτοκράτορας πάνω στο άλογό του, είναι πολύ δύσκολο για ένα παιδί να συνδεθεί μαζί του. Για να μπορέσεις να συνεργαστείς με ένα παιδί, θα πρέπει να κατέβεις μέχρι κάτω από το επίπεδό του, ώστε να επικοινωνήσεις μαζί του. Οι ηθοποιοί είναι κι αυτοί όπως τα παιδιά.”
Κώστας μες στη μαγεία του Σινεμά
(Αγαπητέ φίλε, ο πόνος εξανθρωπίζει τον άνθρωπο. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς πόνο. Όλοι αυτοί που κολυμπάνε στην ευτυχία και την θετικότητα, πάνε ντουγρού για τον ψυχίατρο. Έχω δει τις ταινίες του Κιαροστάμι επειδή μια φίλη μου ήταν τρελή και παλαβή μαζί του. Ο Κιαροστάμι είναι η περίπτωσή του, και μου αρέσουν πολύ οι άνθρωποι που είναι η περίπτωσή τους. Δεν συναντάς και πολλούς τέτοιους πια. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.