“Η Γέννηση ενός (ρατσιστικού) Έθνους”, και γιατί είναι καλό να διαβάζουμε Χάιντεγκερ ακόμα και αν διαφωνούμε με τις επιλογές του
Φίλε μου Πιτσιρίκο,
Αν και βρίσκομαι σε μια πολύ δύσκολη φάση της ζωής μου, και αισθάνομαι σωματικά, πνευματικά, ψυχικά και συναισθηματικά ράκος, πιάνω πάλι τον εαυτό μου να επιστρέφει στο γράψιμο και τη σκέψη, χρησιμοποιώντας τα σαν πατερίτσες της ψυχής.
Στον λίγο χρόνο που έχω να αφιερώσω σε αυτά, και διαβάζοντας το κείμενο του “Κώστα μες στην πάρλα” –γειά σου Κώστα!–, μαζί και με μια συζήτηση που είχα πρόσφατα με τον αδελφό μου από άλλη μάνα, Τ.Τ.Π., θα ήθελα να παραθέσω κάποιες σκέψεις μου. Είναι ένα θέμα για το οποίο έχουμε διαφωνήσει και μαζί στο παρελθόν, αγαπημένε μου Πιτς.
Ε, και; Πόσο βαρετό θα ήταν να συμφωνούμε σε όλα. Αφόρητη πλήξη.
Σε ότι αφορά τον Χάιντεγκερ, τον Πάουντ κλπ, και όσους σπουδαίους στο πεδίο τους που στήριξαν τον ναζισμό και τον φασισμό, ή αυτούς που παρέβλεψαν τα εγκλήματα του Σταλινισμού επειδή βόλευε το κόμμα και την πάλη των τάξεων, όπως ο Σαρτρ, προσωπικά, πείτε με μ@λάκα, αλλά θα προτιμούσα να είχαν σωθεί όλα τα θύματα του απολυταρχισμού και να γλιτώναμε την βία και τη μιζέρια που έφεραν στον κόσμο –η οποία θα ήταν αδύνατη σε έναν κόσμο που κανείς δεν στήριζε τις ιδέες τους–, και ας μην είχαμε την φιλοσοφία τους, την ποίησή τους, την μουσική τους και την τέχνη τους.
Θα ήμουν διατεθειμένος να κάνω αυτή την τράμπα.
Θα είχαμε άλλη τέχνη, άλλη φιλοσοφία και άλλη επιστήμη, από ανθρώπους που δεν θα στήριζαν τέρατα και σιχάματα της φύσης. Δεν θα σταματούσε ο πολιτισμός, ούτε η γνώση.
Προσοχή. Δεν λέω να ακυρώσουμε την φιλοσοφία τους, την ποίησή τους, την μουσική τους και την τέχνη τους. Απλώς, λέω ότι θα ήμουν διατεθειμένος να υπομείνω έναν κόσμο που το έργο τους δεν θα είχε υπάρξει καν, αν ήταν να σωθούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι. Αν ήταν να γλίτωνε η ανθρωπότητα από αυτού του είδους την καταστροφή, την βαναυσότητα και την βαρβαρότητα. Νομίζω πως θα ήταν ένα δίκαιο αντάλλαγμα.
Ο πόνος που προκάλεσαν και συνεχίζουν να προκαλούν αυτές οι ιδεολογίες, δεκαετίες μετά, δεν αξίζει καμία σονάτα, κανένα ανθολόγιο ποίησης, και κανένα φιλοσοφικό δοκίμιο.
Αλλά αυτό είναι μια φανταστική υπόθεση. Δεν έχει να κάνει με την δυαδική δυτική ψύχωση του “καλού” και του “κακού”. Η ανατολική φιλοσοφία, για παράδειγμα, δεν έχει τέτοιου είδους μονομανίες. Το καλό και το κακό ενυπάρχουν ταυτόχρονα μέσα μας. Το τι υπερισχύει εξαρτάται από το τι από τα δύο ταΐζεις με τις πράξεις σου.
Τι να κάνω ρε Πιτς; Είμαι ευαίσθητη ψυχή. Έχω αυτή την παράξενη και σπάνια ασθένεια του να νοιάζομαι. Όχι απλώς να νοιάζομαι, αλλά να έχω και συναισθηματικές αντιδράσεις απέναντι σε γεγονότα που συμβαίνουν στην άλλη άκρη του κόσμου, σε ένα μάτσο αγνώστους. Ακόμα και σε γεγονότα που συνέβησαν δεκαετίες πριν γεννηθώ. Με πονά η αδικία και η ανθρώπινη δυστυχία, όπου και αν την συναντήσω.
Σκέφτομαι όλους τους κρεμασμένους της Κου Κλουξ Κλαν, τα λιντσαρίσματα. Φαντάζομαι ότι είμαι εγώ ο κρεμασμένος. Φαντάζομαι όλους εκείνους που κάηκαν ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους, τον πόνο της μάνας που κλαίει κάτω από τον πύρινο σταυρό της ΚΚΚ επειδή της σκότωσαν το παιδί, και το πόσο επιδραστικό ήταν το κινηματογραφικό σκουπίδι “Η Γέννηση ενός Έθνους” στην ρατσιστική συνείδηση των αμερικανών και την αμερικανική κοινωνία τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Σκέφτομαι τον πόνο και το τραύμα του να ζεις ανάμεσα σε οπαδούς λευκής ανωτερότητας και να περπατάς όλη σου τη ζωή με σκυμμένο το κεφάλι, μην τυχόν και παρεξηγηθεί κανένα λευκό σκουπίδι από το χρώμα του δέρματός σου, και μετά σκέφτομαι πόσο στα παπάρια μου έχω γραμμένη την “παράλληλη δράση” της τέχνης του κινηματογράφου.
Κάτι μου λέει ότι τις χρήσιμες ιδέες της φιλοσοφίας, την ομορφιά της ποίησης, τις τεχνικές του κινηματογράφου, θα τα είχαμε και χωρίς αυτούς.
Είναι ανώφελο να κρίνεις τους ανθρώπους του παρελθόντος με βάση τα ηθικά πρότυπα της σύγχρονης εποχής. Ο παραλογισμός της “ακύρωσης” στις μέρες μας, είναι μια φασιστική τακτική αμόρφωτων ανθρώπων, οι οποίοι πιστεύουν ότι θα δημιουργήσουν μια κοινωνική ουτοπία αν ακυρώνονταν όλες οι “κακές” ιδέες των άλλων με τους οποίους διαφωνούν. Μια κοινωνία ομοιογενών ζόμπι.
Την ίδια ιδέα είχε και ο Χίτλερ. Αλλά πού να το καταλάβουν αυτό οι ορδές των αμόρφωτων ζόμπι που θεωρούν τον εαυτό τους ηθικά ανώτερο του Αριστοτέλη, επειδή ήταν “σεξιστής”.
Ο Αριστοτέλης ήταν σεξιστής. Ο Τραμπ είναι σεξιστής. Άρα ο Αριστοτέλης και ο Τραμπ είναι το ίδιο μισητοί και πρέπει να ακυρωθούν.
Ναι, είναι τόσο ηλίθιο.
Ο Χωμεϊνίδης τρώει ακύρωση, ο Χάιντεγκερ τρώει ακύρωση, άρα, αν είμαστε κατά της “ακύρωσης” πρέπει να τους υπερασπιστούμε το ίδιο. Λες και το έργο τους είναι το ίδιο σημαντικό.
Όχι, δεν είναι.
Αλλά εδώ δεν μιλάμε για “ακύρωση” με βάση διαφορετικά ηθικά πρότυπα, συγκρίνοντας διαφορετικές εποχές. Ο ναζισμός ήταν το ίδιο απεχθής και βάναυση ιδεολογία τότε, την εποχή του Χίτλερ και του Χάιντεγκερ, όσο είναι και σήμερα. Τα γκουλάγκ του Στάλιν και ο Μεγάλος Τρόμος ήταν το ίδιο εγκληματικά και απεχθή τότε, την εποχή του Στάλιν και του Σαρτρ, όσο είναι και σήμερα.
Ο Καμύ, πάντως, σταμάτησε να του μιλάει του Σαρτρ εξαιτίας της αδυναμίας του τελευταίου να καταδικάσει τα σταλινικά εγκλήματα, όταν αυτά αποκαλύφθηκαν. Ο Σαρτρ, βέβαια, δεν ήταν με τον Στάλιν, τον οποίον αντιπαθούσε με πάθος, αλλά ήταν πιστός στο κόμμα, στην μαρξιστική ιδεολογία την οποία θεωρούσε ότι προστάτευε με την σιωπή του.
Ο Χάιντεγκερ μπορεί να μην μετάνιωσε ποτέ για την επιλογή του να γίνει μέλος του ναζιστικού κόμματος, μια επιλογή για την οποία επιβραβεύτηκε με μια πανεπιστημιακή έδρα –λες και το να επιμένεις σε ένα λάθος είναι κάποιο ηθικό κατόρθωμα, παρά κάλλος στον εγκέφαλο–, θυσιάζοντας την ψυχή του και τον έρωτα του για την Χάνα Άρεντ στον βωμό της επαγγελματικής καταξίωσης, προωθώντας την καριέρα του και γλιτώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον κώλo του από τις διώξεις, αλλά αδυνατώ να δω πώς ένας τόσο έξυπνος άνθρωπος θα μπορούσε να είναι οπαδός μιας τόσο ηλίθιας ιδεολογίας.
Το είπες και συ ο ίδιος, άλλωστε, αναφορικά με τον Μπρυκνέρ και την αναπηρία του να δει τις νοσηρές συνέπειες της ανισότητας, του αποικιοκρατικού ρατσισμού και της φτώχειας στα προάστια του Παρισιού. Πώς γίνεται ένας τόσο έξυπνος άνθρωπος να πέφτει τόσο έξω σε κάτι τόσο προφανές;
Δεν γίνεται. Κάποιον λάκκο έχει η φάβα.
Δεν γίνεται, βέβαια, να έχει κανείς δίκιο σε όλα. Από την άλλη, πολλές φορές, το τίμημα της επιτυχίας στο πεδίο σου, είναι η ψυχή σου.
Σκέφτομαι όλα τα εκατομμύρια των ζωντανών νεκρών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα λασπωμένα πτώματα στα πεδία των μαχών του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, όλους εκείνους που πέθαναν από την πείνα, τις αρρώστιες και τα βασανιστήρια, και μετά σκέφτομαι πως θα μπορούσαμε να ζήσουμε και χωρίς τον Χάιντεγκερ, όπως είχε καταφέρει άλλωστε να κάνει η ανθρωπότητα επί χιλιάδες χρόνια, χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα.
Και πριν τον Χάιντεγκερ υπήρχε φιλοσοφία, και μετά τον Χάιντεγκερ υπήρξε φιλοσοφία, και όπως και κάθε σπουδαίος φιλόσοφος, στο τέλος δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα σκαλοπάτι σε μια ατελείωτη σκάλα δισεκατομμυρίων σκαλοπατιών. Την σκάλα της γνώσης.
Ε, καμιά φορά, ίσως θα ήταν καλύτερα να ανεβαίνεις τα σκαλιά δύο-δύο.
Δεν ξέρω. Ακόμα το σκέφτομαι.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να “ακυρώσουμε” τον Χάιντεγκερ, τον Σαρτρ, τον Πάουντ και τον Αριστοτέλη. Ίσα ίσα, το ακριβώς αντίθετο. Όλα πρέπει να είναι ανοιχτά και προσβάσιμα. Όλα. Ακόμα και “Ο Αγών” του Χίτλερ. Όλοι πρέπει να έχουμε ελεύθερη πρόσβαση σε κάθε ιδέα που έχει γραφτεί, ακόμα και αυτές με τις οποίες διαφωνούμε και θεωρούμε επιζήμιες και νοσηρές. Το κάψιμο των βιβλίων ήταν και θα είναι πάντα μια φασιστική πρακτική.
Όχι, όλα ανοιχτά, όλα στο φως.
Όλα αυτά, βέβαια, είναι σκέψεις, απορίες και προβληματισμοί πάνω στο πνεύμα της διαλεκτικής. Ελπίζω να μην τα πάρει κανείς προσωπικά.
Κανείς δεν ξέρει πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς τα έργα σπουδαίων δημιουργών που πήραν κάποιες λάθος αποφάσεις στην ζωή τους –άνθρωποι είναι, λάθη κάνουν–, ή εξέφρασαν κάποιες ιδέες που αργότερα αποδείχτηκαν ζημιογόνες για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Μπορεί ο κόσμος να ήταν ακόμα χειρότερος από ότι είναι σήμερα. Αλλά, άλλο οι πράξεις του Χίτλερ, και άλλο του Χάιντεγκερ, και ας ήταν και οι δύο Ναζί. Άλλο οι ιδέες, οι σκέψεις, και άλλο οι πράξεις.
Το ότι είμαστε δημοκράτες και ενάντια του φασισμού, δεν σημαίνει ότι πρέπει να σκοτώσουμε όλους τους φασίστες για να αποκτήσουμε δημοκρατία. Αυτό είναι ηλίθιο.
Προσωπικά, αν και μου είναι εμετικό, δεν έχω κανένα πρόβλημα με το να υπάρχουν νεοναζιστικές λέσχες όπου θα μαζεύονται κάθε σαββατοκύριακο μερικοί καθυστερημένοι να βγάζουν πύρινους λόγους και να χαιρετούν ναζιστικά. Μπορούν να πιστεύουν και να λένε ό,τι γουστάρουν. Αυτό είναι δημοκρατία. Αυτό είναι ελευθερία της έκφρασης. Αυτό που με ενοχλεί και στο οποίο είμαι αντίθετος με κάθε ρανίδα του σώματός και του πνεύματός μου, είναι όταν οι ίδιοι μ@λάκες βγουν έξω και προσπαθήσουν να εφαρμόσουν αυτά που λένε στην πράξη.
Άλλο τα λόγια, η έκφραση, και άλλο οι πράξεις. Άλλο κριτική (ιδέες), άλλο ακύρωση (πράξεις).
Παρά το τι πιστεύω, ή το τι δεν πιστεύω, είμαι ώριμος αρκετά ώστε να μπορώ να διαχωρίσω το έργο από τον άνθρωπο. Όπως και είμαι αρκετά ώριμος να παραδεχτώ τις αντιφάσεις της δικής μου σκέψης. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να διατηρείς δύο ιδέες στο μυαλό σου οι οποίες είναι φαινομενικά αντίθετες.
Ονομάζεται σκέψη.
Η ιδεολογική και πνευματική καθαρότητα μου βρωμάει φασισμό. Έχουμε αρκετούς φασίστες εκεί έξω, ας μην γινόμαστε και φασίστες στο ίδιο μας το μυαλό, και στο μυαλό των άλλων.
Ναι, μπορεί να θεωρώ ότι κάποιοι σπουδαίοι δημιουργοί έκαναν μ@λακία στηρίζοντας αυτά τα σιχαμερά καθεστώτα τα οποία είναι υπεύθυνα για αναρίθμητη ανθρώπινη βία και μιζέρια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχω να μάθω κάτι από αυτό, ή από το έργο που άφησαν πίσω τους.
Γιατί; Γιατί η γνώση προχωρά το ίδιο γρήγορα όταν υιοθετεί μια ιδέα, όσο και όταν απορρίπτει μια άλλη. Η γνώση και οι ιδέες των ανθρώπων που ήρθαν πριν από μας είναι χρήσιμα, ακόμα και όταν η μοναδική τους χρησιμότητα είναι να τα ξεπεράσουμε.
Από την ορεινή Χαλκιδική, πάντα με αγάπη,
Κώστας
Υ.Γ.1 Όσο μπορούμε να συζητήσουμε και να διαφωνήσουμε με σεβασμό και εκτίμηση, χωρίς δόγματα και οπαδισμό, χωρίς στρατόπεδα και φανατισμό, αυτοί οι μπάσταρδοι δεν θα καταφέρουν να μας χωρίσουν ποτέ. Εμείς τους το δίνουμε.
Υ.Γ.2 Είμαι πεπεισμένος ότι όλα αυτά περί woke/anti-woke, cancel culture, και όλη αυτή η πρεμούρα περί πολιτικής ορθότητας, είναι εφεύρεση του συστήματος για να μας έχουν διαιρεμένους πάνω σε ανόητα θέματα και σε όσο περισσότερες ομάδες και υποομάδες, ώστε να μας πουλάνε ταυτότητες, ακόμα και αντι-ταυτότητες, οι οποίες πάντα συνοδεύονται από βιβλία, διαλέξεις, μπλουζάκια, καπελάκια, σημαιάκια, υπέρμαχους πολιτικούς και τηλεδιανοούμενους που κάνουν καριέρες πάνω σε αυτά τα θέματα, καθώς και εκατομμύρια διαδικτυακές και τηλεοπτικές διαφημίσεις, προωθώντας φτηνές απομιμήσεις διανόησης όπως ο Τζόρνταν Πήτερσον, ο οποίος από ένα αντιδραστικό τίποτα έγινε παγκόσμια φυσιογνωμία, ή παρασιτικούς φιλελέδες εκατομμυριούχους τηλεκωμικούς, όπως είναι ο Μπιλ Μάχερ. Απλά, παρατηρείστε χρονικά πότε ξεκίνησαν όλα αυτά, και σκεφτείτε τι σημαντικό συνέβαινε τότε από το οποίο έπρεπε να μας αποπροσανατολίσουν. Σκεφτείτε τι άλλο συμβαίνει σήμερα, από το οποίο προσπαθούν να μας αποπροσανατολίσουν. Για να μας το πουλάνε τόσο πολύ όλο αυτό από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης των ολιγαρχών και τα κυρίαρχα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των δισεκατομμυριούχων ψηφιακών βαρόνων, μου βρωμάει παγίδα. Αν ήταν κάτι το ουσιώδες, κάτι που απειλεί να ανοίξει τα μάτια και τις συνειδήσεις του κόσμου, όπως είναι το κίνημα BDS, θα το θάβανε και θα το αποσιωπούσαν. Με όλη αυτή τη σταυροφορία woke/anti-woke στην ψηφιακή σφαίρα των κινητών μας, θα περίμενε κανείς να το βλέπει και στον πραγματικό κόσμο, πράγμα που όμως δεν συμβαίνει. Δεν βλέπεις πουθενά φανατικούς woke ή anti-woke να διαδηλώνουν με το ίδιο πάθος και να απαιτούν κάτι. Μόνο στο ίντερνετ τους βλέπεις, εξατομικευμένα πάντα, στα σχόλια, να ουρλιάζουν με κεφαλαία γράμματα και πολλά θαυμαστικά. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Στον πραγματικό κόσμο, κανείς δεν συζητάει γι’ αυτά, παρά μόνο για να επαναλάβει κάτι που διάβασε online. Στον πραγματικό κόσμο, είτε είσαι woke, είτε anti-woke, την ίδια παπάρα τρως, όσο αυτοί πλουτίζουν.
(Φίλε Κώστα, “γλιτώσαμε” από τους φιλοσόφους γιατί η μόνη φιλοσοφία και η μόνη ιδεολογία είναι το χρήμα. Έλεγα σε κάποια podcast πως πάω στα βιβλιοπωλεία και στα δοκίμια δεν υπάρχει άνθρωπος, ενώ στον τομέα με τα βιβλία αυτοβελτίωσης γίνεται χαμός. Αυτό που θα βελτιωθείς διαβάζοντας ένα βιβλίο με πιασάρικο τίτλο και δεν θα βελτιωθείς διαβάζοντας τους πλατωνικούς διαλόγους ή τα Άπαντα του Επίκουρου, με ξεπερνάει. Κώστα, σε κάποια βιβλιοπωλεία της Αθήνας δεν υπάρχουν τα βιβλία του Μπέρτραντ Ράσελ επειδή εκδίδονται από μικρό εκδοτικό οίκο. Κώστα, υπέροχο το κείμενό σου. Όπως έγραψα και στη Ναταλία -και το γράφω χρόνια τώρα- κι εγώ διαφωνώ συχνά με τον εαυτό του και με κάποια πράγματα που έχω γράψει αλλά το θεωρώ υγιές αυτό. Να είσαι καλά και να πάνε όλα καλά. Κώστα, είμαστε επισκέπτες της ζωής, όπως έγραψε ο Χάιντεγκερ. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.