Το σύστημα μέσα μας (β)

Φίλε μου Πιτσιρίκο,
Σε συνέχεια του πρώτου μέρους του κειμένου που ξεκίνησα πριν λίγο καιρό, καθώς και αυτού που ακολούθησε στο ενδιάμεσο για τον νεοφιλελευθερισμό, λέω να συνεχίσω να κάνω τις παρατηρήσεις μου για το αόρατο σύστημα που μας κυβερνά, για το οποίο λίγοι άνθρωποι φαίνεται να γνωρίζουν τι ακριβώς εκπροσωπεί, παρά το γεγονός ότι μεσουρανεί τα τελευταία 50 χρόνια.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού, είναι ο ατομικισμός. Η ιδέα ότι “δεν υπάρχει κοινωνία, παρά μόνο άτομα και οικογένειες”, όπως είχε πει η σιδηρά σκύλα, η Μάγκι Θάτσερ, στις αρχές της δεκαετίας του ‘80.

Αναπόσπαστο κομμάτι του ατομικισμού αποτελεί η πεποίθηση ότι πρέπει να είμαστε “αυθεντικοί”, μια λέξη που στις μέρες μας κάνει πάταγο. Δεν είναι η πρώτη φορά.

Μάλιστα, ο τρόπος για να το κάνεις αυτό, ο τρόπος, δηλαδή, να είσαι ο πιο αυθεντικός σου εαυτός, σχεδόν πάντα συνδέεται με μια σειρά από προϊόντα ή υπηρεσίες που καταναλώνεις. Είναι ακριβό πράγμα η “αυθεντικότητα”, αφού η κατάκτησή της δεν είναι εφάπαξ, και συνεπώς πρέπει να διατηρείς την κατανάλωση που σε κάνει να ξεχωρίζεις, διαρκώς.

Για να γίνει αυτό, προϋπόθεση είναι να παραδοθεί κάνεις ολοκληρωτικά στα συναισθήματά του, και κυρίως, στις επιθυμίες του. Ένας άνθρωπος που δεν επιθυμεί, ένας άνθρωπος που είναι αυτάρκης και λιτός, ένας άνθρωπος δηλαδή που δεν παραδίδεται στα συναισθήματα του, στον νεοφιλελευθερισμό, θεωρείται ένας κοινός και αδιάφορος άνθρωπος. Κάτι σαν προβληματικό προϊόν. Χαλασμένος.

Οι νεοφιλελεύθεροι μας δίδαξαν μέσω της κυρίαρχης κουλτούρας, επί τέσσερις δεκαετίες, πώς να απελευθερωθούμε από τα “δεσμά” της κοινωνίας και της συλλογικότητας, και έτσι, εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι μεγάλωσαν εντός της καπιταλιστικής εποχής της αφθονίας, απογοητευμένοι από τα αποτελέσματα της ριζοσπαστικής πολιτικοποίησης της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70, την εποχή των μεγάλων κινημάτων, κατηχήθηκαν με την πεποίθηση ότι ο μόνος τρόπος για να αλλάξουν τον κόσμο είναι να αλλάξουν τον εαυτό τους, βήμα-βήμα, μια σωβρακοφανέλα και ένα γιόγκα σέσιον τη φορά.

Αλλά, ενώ το να πείσεις τους ανθρώπους ότι η έκφραση των συναισθημάτων τους και των επιθυμιών τους είναι ο μόνος δρόμος για να αλλάξουν τον κόσμο, ήταν σχετικά εύκολο, τα κέντρα εξουσίας σύντομα συνειδητοποίησαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν ιδέα πώς να το κάνουν αυτό. Χρειάζονταν καθοδήγηση.

Αναρίθμητα προγράμματα στην τηλεόραση, και πολύ περισσότερο διαδικτυακά, αφορούν οδηγούς βήμα προς βήμα για το πώς να ξεχωρίσεις εκφράζοντας την αυθεντικότητά σου, εξηγώντας με μεγάλη λεπτομέρεια πώς πρέπει να φέρεσαι και να εκφράζεται ώστε να βγάλεις από μέσα σου την μοναδικότητα που θα σε κάνει να βγεις εκτός του αδιάφορου πλήθους και της κοινότοπης μάζας.

Αν ακολουθήσει κανείς αυτούς τους τηλεαστέρες και τους ινφλουένσερ που μας ενημερώνουν πώς να γίνουμε οι πιο “αυθεντικοί” μας εαυτοί, θα παρατηρήσει κάτι το αξιοπερίεργο: Ενώ το πρόταγμα είναι η αυθεντικότητα, ο τρόπος να την κατακτήσεις δεν είναι κοιτώντας μέσα σου και αναγνωρίζοντας όλα εκείνα τα κομμάτια του εαυτού σου τα οποία είναι προϊόν της διαπαιδαγώγησης, της κυρίαρχης κουλτούρας, και γενικότερα της κοινωνίας στην οποία μεγάλωσες και αναπτύχθηκες, αφού, όπως μας φωνάζει η σιδηρή σκρόφα από τα βάθη της κόλασης, “δεν υπάρχει κοινωνία”.

Όχι. Ο τρόπος είναι πάντα μέσω της κατανάλωσης και της προσαρμογής της συμπεριφοράς σου στα πρότυπα της νεοφιλελεύθερης “επιτυχίας”. Ο μιμητισμός όλων αυτών των “επιτυχημένων”, δηλαδή, που κατάφεραν να ξεχωρίσουν πριν από εσένα στην νεοφιλελεύθερη αρένα των “ελεύθερων” αγορών.

Αυτή η ψευδής ιδέα της αυθεντικότητας, βέβαια, δημιουργεί μια σχιζοφρένεια, αφού από την μία προσπαθείς να δείξεις την μοναδικότητά σου, αλλά από την άλλη, ο τρόπος να το κάνεις είναι μέσω της μίμησης των άλλων, αντιγράφοντας την δική τους “μοναδικότητα”.

Η επιθυμία των ανθρώπων να μιμηθούν αυτούς που θεωρούν ότι ξεχωρίζουν, επιλέγοντας τον εύκολο δρόμο που δεν απαιτεί να συγκρουστεί κανείς με όλες εκείνες τις ψυχαναγκαστικές πτυχές του εαυτού του, απέκτησε μια τρομερή ισχύ τόσο μέσω της τηλεόρασης και των περιοδικών την δεκαετία του ‘90 και της πρώτης δεκαετίας των ‘00, αλλά ιδιαιτέρως, διαμέσου της τρομακτικής ανόδου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία 20 χρόνια.

Ατομικισμός με στεροειδή.

Όσο συνέβαιναν όλα αυτά, ταυτόχρονα, συνέβαινε και κάτι ακόμα. Η δύναμη της συλλογικότητας, της κοινωνικής ενδυνάμωσης μέσω της ένωσης των ανθρώπων προς έναν κοινό σκοπό, της ισχύος δηλαδή των λαών να αλλάζουν τις κοινωνίες, έφθινε σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση με τον ατομικισμό.

Ο νεοφιλελευθερισμός, βλέπεις, φρόντισε στο να προάγει διαρκώς την ιδέα ότι τα μαζικά πολιτικά κινήματα του παρελθόντος ήταν αποκλειστικά υπεύθυνα για τα τρομακτικά εγκλήματα του προηγούμενου αιώνα. Το πρόβλημα δεν ήταν η πάλη των τάξεων, οι πλούσιοι, οι καπιταλιστές, οι κυρίαρχοι των μέσων παραγωγής. Το πρόβλημα ήταν ο εθνικισμός, ο φασισμός και ο κομμουνισμός. Όλες εκείνες οι τρομακτικές ιδεολογίες που σε ανάγκαζαν να παραδοθείς και να συμπαρασυρθείς σε ένα κοινό όραμα για το μέλλον.

Αυτό που χρειαζόταν, ως αντίδοτο, ήταν ένα “απολιτίκ” σύστημα που θα βασιζόταν στην αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα της εργασίας. Ένα σύστημα “αυθεντικών” ατόμων που θα επιδίωκαν την προσωπική τους επιτυχία και ευτυχία μέσω της επαγγελματικής αναγνώρισης και καταξίωσης.

Αυτό που ξέχασαν να μας πουν οι νεοφιλελέδες, ήταν ότι αφαιρώντας την συλλογικότητα από την κοινωνία, ίσως να αφαιρούταν ο κίνδυνος, αλλά αφαιρούταν και η ευκαιρία. Αφαιρώντας την θετική πλευρά της συλλογικότητας, αφαιρώντας το ένστικτο της αλληλεγγύης, της ενσυναίσθησης και της συνεργασίας, αφαιρώντας τις κοινές αξίες, τα κοινά ιδανικά και ιδεώδη, αφαιρούσαν παράλληλα και την δυνατότητα των ανθρώπων ως σύνολα, των λαών, δηλαδή, να αλλάξουν τον κόσμο προς το καλύτερο.

Και αυτό το έκαναν πολύ συνειδητά, αφού άλλωστε το σύστημα δεν χρειαζόταν πια να αλλάζει, ούτε προς την μία, ούτε προς την άλλη. Ο σκοπός του συστήματος ήταν πια να διατηρηθεί η υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων. Μια παγιωμένη εικόνα της εξουσίας, με αυτούς στα ανώτερα στρώματα. Στα λόγια της σιδηρής καριόλας, Μάγκι Θάτσερ, “There Is No Alternative (T.I.N.A.)”.

Ίσως, τελικά, η άνοδος του ατομικισμού δεν ήταν απλώς το όχημα για την δημιουργία ενός αιωνίου καπιταλιστικού συστήματος “ελεύθερων αγορών”, μιας αιώνιας δικτατορίας του κεφαλαίου που θα διαχειριζόταν τα πράγματα με τέτοιο τρόπο ώστε να ακυρώνει οποιαδήποτε απόπειρα κοινωνικής αλλαγής.

Ίσως, τελικά, η μιμητική “αυθεντικότητα” να ήταν ο μόνος τρόπος ώστε το σύστημα να αναπαράγεται διαρκώς, μέσα μας, και με αυτόν τον τρόπο να διαιωνίζεται χωρίς να επιβάλλεται.

Το πρόβλημα, βέβαια, με αυτό, είναι ότι απέκρυψε μια τρομακτική αλήθεια για τους καταναλωτές-πολίτες: ότι η επιθυμία τους να ξεχωρίσουν τους αφήνει ευάλωτους σε τρομερά επίπεδα πολιτικής χειραγώγησης.

Γιατί, αν το σύστημα μέσα μας μπορεί να μας διδάξει να καταναλώνουμε για να είμαστε ο εαυτός μας, και ότι ο αυθεντικός μας εαυτός είναι ένα αιώνιο πρότζεκτ αυτοβελτίωσης διαμέσου του καταναλωτισμού, τότε μπορεί εξίσου εύκολα να μας διδάξει και να πειθαρχούμε, να υπακούμε, και να μάθουμε να αγαπάμε τις ίδιες μας τις αλυσίδες.

Δεν υπάρχει εναλλακτική.

Ή μήπως υπάρχει;

Το κείμενο αυτό δεν γράφτηκε γιατί επιθυμώ να επιστρέψουμε στις αποτυχημένες ιδεολογικές προτάσεις του παρελθόντος, στον ολοκληρωτισμό του έθνους, στην φυλετική ανωτερότητα του φασισμού, ή στον απολυταρχισμό της κεντρικής επιτροπής των κομισάριων του κόμματος.

Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι όχι μόνο υπάρχει εναλλακτική στον νεοφιλελευθερισμό, αλλά και ότι οι εναλλακτικές προτάσεις για μια βιώσιμη κοινωνία του μέλλοντος είναι αναρίθμητες, και περιορίζονται μόνο από την φαντασία μας να ονειρευτούμε έναν καλύτερο κόσμο.

Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι ο μόνος τρόπος για να ονειρευτούμε και να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο από αυτό το χάλι στο οποίο αναγκαζόμαστε να ζήσουμε, είναι με το να ξεριζώσουμε το σύστημα από μέσα μας. Όλες εκείνες τις ιδέες και τις βεβαιότητες που μας κάνουν σκλάβους της συνήθειας, ακόμα και όταν αυτή απειλεί να μας καταστρέψει.

Προϋπόθεση, όμως, για όλα αυτά, είναι να αποφύγουμε το να μας ανατινάξουν όλους στον αέρα.

Από τη μακρινή λεβεντογέννα Κρήτη, με αγάπη,

Κώστας

(Φίλε Κώστα, ο Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν εξηγεί καταπληκτικά τον νεοφιλελευθερισμό στο βιβλίο του “Ψυχοπολιτική-Ο Νεοφιλελευθερισμός και οι νέες τεχνολογίες της εξουσίας” – Εκδόσεις ΟΠΕΡΑ.
Παραθέτω ένα απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου, από την παρουσίαση του Guardian:
“Η νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική κυριαρχείται από θετικότητα: αντί να χρησιμοποιεί αρνητικές απειλές, εργάζεται με θετικά κίνητρα. Δεν χρησιμοποιεί το “πικρό φάρμακο”, αλλά το “like”. Κολακεύει την ψυχή, αντί να την […] παραλύει με σοκ. Δελεάζει την ψυχή, την υποχρεώνει, αντί να της αντιτίθεται. Καταγράφει επιμελώς τους πόθους, τις ανάγκες και τις επιθυμίες της, αντί να τις “αποδομεί”. […] Η νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική είναι μια έξυπνη πολιτική που επιδιώκει να ευχαριστήσει, να εκπληρώσει, αντί να καταπιέσει.
Τουιτάρεις άρα υπάρχεις· κάνε like και θα σου κάνουν κι εσένα· εκμυστηρεύσου και την παραμικρή βαρετή λεπτομέρεια και θα σωθείς κι εσύ.”
Το κόλπο του νεοφιλελευθερισμού είναι να πιστεύει ο άνθρωπος πως είναι ελεύθερος -επειδή μπορεί να καταναλώνει- ενώ είναι δεμένος από παντού και είναι και καταδότης του εαυτού του. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν σε καταπιέζει, δεν σου στερεί την ελευθερία, σε αφήνει να καταπιέζεσαι μόνος σου και να γίνεσαι δούλος μόνος σου. Πανέξυπνο.
“Protect me from what I want” γράφει στο βιβλίο του ο Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν, δανειζόμενος μια φράση της Jenny Holzer. Αυτό ακριβώς.
Να είσαι καλά και καλά μπάνια. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.