Η αχυρένια κούκλα


Η αχυρένια κούκλα, του Φρανσίσκο Γκόγια
Ο πίνακας είναι μέρος μιας σειράς σχεδίων ταπισερί που ζωγράφισε ο Γκόγια το 1791-92 για τα ιδιωτικά δωμάτια του βασιλιά Καρόλου Δ’ στη Μαδρίτη.

Τέσσερις νεαρές γυναίκες παίζουν, πετώντας στον αέρα, πάνω σε ένα τεντωμένο πανί, μια αχυρένια κούκλα, η οποία καταλαμβάνει το κέντρο του πίνακα. Μια ανδρική φιγούρα που κρατιέται όρθια με αφύσικο τρόπο, σε μια κίνηση που ισορροπεί τη σύνθεση και την ανθρώπινη γεωμετρία. Το πρόσωπό του είναι μάσκα ζωγραφισμένη σε μια ψεύτικη έξαρση χαράς με άδεια μάτια. Τα μάγουλα, το πηγούνι και τα χείλη ξεχωρίζουν με έντονους κόκκινους τόνους. Τα μακριά του μαλλιά είναι πλεγμένα σε κοτσίδα γαλλικού στυλ, ένα δηκτικό, σατιρικό κέντημα του Γκόγια για τη γαλλική αυλή και τους τρόπους της.

Σχεδόν τον μισό πίνακα καλύπτει ο ελεύθερος ουρανός, του οποίου την απελευθερωτική δύναμη δε θα νιώσει ποτέ η άδεια κούκλα με τα ανεξέλεγκτα ταλαντευόμενα μέλη. Κάτι σαν σώμα, ένα γεμισμένο κέλυφος, που μόνο η βαρύτητα το κάνει αισθητό. Ένα ανδρείκελο που θα πετιέται για διασκέδαση και που πάντα θα επιστρέφει για να πεταχτεί ξανά και ξανά — χωρίς ελπίδα υπέρβασης.

Οι κοπέλες που κρατούν το πανί είναι ντυμένες με ανδαλουσιανά φορέματα και μοιάζουν χαρούμενες. Γελούν -η μία πιο έντονα- ωστόσο, είναι κάπως αφύσικα άκαμπτες. Σαν μαριονέτες, όπως και το αχυρένιο ανδρείκελο που πετούν.

Το έργο έχει αναφορές σ’ ένα δημοφιλές αποκριάτικο παιχνίδι- εξάλλου, η χρήση μάσκας το πιστοποιεί. Ο Γκόγια, όμως, δεν είναι ο καλλιτέχνης που θα αρκούνταν σε ανάλαφρες ταπισερί , κατά παραγγελία των αφεντικών του. Φαίνεται πως και κάτι άλλο θέλει να πει. Πρόκειται για αλληγορία της κυριαρχίας των γυναικών στους άνδρες, της παιχνιδιάρικης χειραγώγησης των ανδρών από τις γυναίκες.

Ο κριτικός τέχνης Ρόμπερτ Χιουζ βλέπει στο έργο αυτό την άποψη του Γκόγια για την ‘’εξασθένηση της παραδοσιακής ισπανικής αρρενωπότητας’’, σημειώνοντας ότι το μοτίβο επαναλήφθηκε και σε άλλα έργα του. [Εδώ πρέπει να καταδικάσουμε γενναία και την ισπανική τοξική αρρενωπότητα, η οποία μπορεί να άρχισε να εξασθενεί από τον 18ο αιώνα, αλλά σίγουρα δεν εξαλείφθηκε]

Μια ανάλαφρη παράδοση του καρναβαλιού, λοιπόν, δείχνει εδώ με σκληρούτσικο τρόπο τι μπορούν να κάνουν οι δυνατές γυναίκες με έναν αδύναμο άνδρα.

Όμως, επειδή τα έργα τέχνης επιδέχονται πολλές αναγνώσεις, η εικόνα αυτή μπορεί να περιέχει και κάτι …πιο συμπεριληπτικό. Έτσι θέλω να το δω! Όπως προανέφερα τα κορίτσια είναι τόσο μαριονέτες όσο το αχυρένιο ανδρείκελο που πετούν. Οι πέντε φιγούρες δίνουν την αίσθηση ενός ενιαίου άκαμπτου στροβίλου που τους παρασύρει και τους αιχμαλωτίζει σε μια κούφια χαρά. Δεν είναι αυτές που κινούν-ελέγχουν την κούκλα τους. Είναι εγκλωβισμένες σ’ ένα ανόητο παιχνίδι με ένα αχυρένιο σώμα. Ένας άνθρωπος αξίζει όσο κι αυτά με τα οποία ασχολείται. Εδώ: ένα ανδρείκελο.

Φιλιά

Μερόπη

Υ.Γ. Δυστυχώς, τα νέα με τα οποία μπορώ να τροφοδοτήσω το μπλογκ είναι λίγο παλιούτσικα. Του 18ου αιώνα.

(Αγαπητή Μερόπη, το ‘πιασα το υπονοούμενο. Μερόπη, η Ελλάδα δεν γνώρισε Διαφωτισμό -καλά, τους είδαμε και αυτούς που γνώρισαν Διαφωτισμό πώς κατάντησαν-, οπότε μια χαρά είναι ο 18ος αιώνας. Άλλωστε, η επιτυχία του φετινού καλοκαιριού στην Ελλάδα -εξαιτίας μιας διαφήμισης- είναι το “Βαριέμαι” με τη Μαίρη Λω από το 1962. Μάλλον δεν θα το περίμενε αυτό η Μαίρη Λω στα 92 της. Θέλω να καταδικάσω κι εγώ την τοξική αρρενωπότητα· την ισπανική τοξική αρρενωπότητα αλλά και γενικότερα. Επίσης, θέλω να καταδικάσω και την πατριαρχία. Μην ξεχνάμε την πατριαρχία. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.

H αναδημοσίευση των κειμένων του pitsirikos.net επιτρέπεται μόνο κατόπιν άδειας. Επικοινωνήστε στο pitsiriko@gmail.com.