Ο Αριστοφάνης στο προτεκτοράτο
Με αφορμή την Λυσιστράτη του Αριστοφάνη που ανέβηκε σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού και μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη από το Εθνικό Θέατρο στην Επίδαυρο, ξέσπασε πάλι ο γνωστός χαμός για τις “κακές λέξεις” και το γυμνό στο θέατρο.
Δεν είμαι κάποιος ειδικός για τις αρχαίες κωμωδίες και τραγωδίες αλλά θα ήθελα να πω την ταπεινή μου γνώμη.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη λοιπόν, οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν ιδέα τι έγραψε ο Αριστοφάνης.
Οι περισσότεροι Έλληνες νομίζουν πως ο Αριστοφάνης έκανε βρετανικό χιούμορ με έξυπνες ατάκες.
Όχι, ο Αριστοφάνης δεν έκανε βρετανικό χιούμορ. Άλλωστε, δεν υπήρχε τότε ούτε η Βρετανία, ούτε το βρετανικό χιούμορ.
Ο Αριστοφάνης έγραφε σάτιρα.
Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη, η σάτιρα είναι «λογοτεχνικό είδος (έμμετρο ή πεζό) στο οποίο με τρόπο σκωπτικό ασκείται κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις της κοινωνίας με σκοπό τη διόρθωσή τους».
Η σάτιρα είναι ανελέητη. Έχει σκοπό να εξευτελίσει τον άλλον, να τον ξεσκίσει.
Αυτό έκανε ο Αριστοφάνης.
Ο Αριστοφάνης δεν έγραφε πνευματώδεις ατάκες. Ο Αριστοφάνης ξέσκιζε.
Μπορεί εγώ ή κάποιος άλλος να θεωρούμε άδικη ή σκληρή τη σάτιρα του Αριστοφάνη για κάποια πρόσωπα της εποχής του, αλλά αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτα.
Αν οι Έλληνες διάβαζαν τα έργα του Αριστοφάνη, θα πάθαιναν την πλάκα της ζωής τους.
Ο Αριστοφάνης δεν είχε πρόβλημα να γράψει “κακές λέξεις” γιατί ζούσε σε μια κοινωνία που δεν είχε πρόβλημα με τις λέξεις.
Μας είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την κοινωνία της αρχαίας Αθήνας, γιατί ζούμε σε ένα προτεκτοράτο που κυριαρχείται από μικροαστισμό και χριστιανική ηθική του κώλου.
Τις παραστάσεις του Αριστοφάνη τις παρακολουθούσαν ελεύθεροι πολίτες, όχι εθελόδουλοι μικροαστούληδες.
Μεγάλη διαφορά.
Οι σύγχρονοι Έλληνες είναι περήφανοι για τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων εξαιτίας της απήχησης αυτού του πολιτισμού στην Δύση και όχι επειδή τον γνωρίζουν.
Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι Έλληνες δεν έχουν ιδέα για τα μεγάλα έργα των αρχαίων Ελλήνων.
Όποιος αμφιβάλλει για αυτό, δεν έχει παρά να κάνει ένα πείραμα.
Με αφορμή αυτό το κείμενό μου, μια κυρία μου έγραψε πως είμαι απαράδεκτος, σιχαμένος και διάφορα άλλα.
Όταν τόλμησα να της απαντήσω πως το κείμενο είναι ειρωνικό και εννοεί τα ακριβώς αντίθετα από αυτά που έγραψα, αυτή η κυρία μου έγραψε να διαβάσω τα βιβλία που έγραψε ο Σωκράτης για να μάθω ποιος είναι ο σωστός τρόπος να κάνω ειρωνεία.
Βέβαια, εγώ δεν μπορώ να διαβάσω τα βιβλία που έγραψε ο Σωκράτης γιατί ο Σωκράτης δεν έγραψε ποτέ κανένα βιβλίο. Είναι γνωστό αυτό.
Είναι, όμως, γνωστό;
Δεν έχετε παρά να αρχίσετε να ρωτάτε φίλους και γνωστούς αν έχουν διαβάσει τα βιβλία του Σωκράτη.
Είμαι βέβαιος πως θα σας απαντήσουν ότι τα έχουν διαβάσει ΟΛΑ τα βιβλία του Σωκράτη.
Πριν από δυο χρόνια, με αφορμή τη συνεργασία μου με τον Γιώργο Κιμούλη στις Θεσμοφοριάζουσες, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ περισσότερο με τον Αριστοφάνη.
Μέχρι τότε, δει όλα τα έργα του Αριστοφάνη, είχα διαβάσει τη Λυσιστράτη αλλά δεν είχα ασχοληθεί ιδιαίτερα γιατί ο Αριστοφάνης δεν είναι από τους αγαπημένους μου. Βέβαια, η Λυσιστράτη είναι μάλλον το κορυφαίο αντιπολεμικό έργο όλων των εποχών.
Πάλι κατά την ταπεινή μου γνώμη, ο Αριστοφάνης είναι παρεξηγημένος.
Θεωρώ πως ο Αριστοφάνης έβλεπε πως η χρυσή εποχή της Αθήνας τελειώνει, αυτό του προκαλούσε θλίψη και προσπαθούσε με τα έργα του να ανατρέψει αυτή την πορεία.
Μάταιος κόπος. Όλοι οι σπουδαίοι πολιτισμοί στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν αρχή και τέλος.
Το πρόβλημα δεν είναι, βέβαια, ο Αριστοφάνης ή ο Ευριπίδης.
Το πρόβλημα δεν είναι οι καραπουτσακλάρες, το γυμνό, ο Οιδίποδας που πηδάει τη μάνα του ή η Μήδεια που σκοτώνει τα παιδιά της.
Το πρόβλημα είναι οι σύγχρονοι Έλληνες που ερμηνεύουν τα πάντα με την μικροαστική και τηλεοπτική παιδεία τους.
Σήμερα οι πολιτικοί και άλλα δημόσια πρόσωπα θίγονται όταν κάποιος τους σατιρίζει και απειλούν με μηνύσεις.
Ξέρουμε πως στα θέατρα της αρχαίας Αθήνας, όταν κάποιο γνωστό πρόσωπο παρακολουθούσε μια κωμωδία και θεωρούσε πως η μάσκα του ηθοποιού δεν απέδιδε καλά το πρόσωπό του -και, άρα, οι θεατές μπορεί να μην καταλάβαιναν πως σατίριζε αυτόν-, σηκωνόταν όρθιος και έλεγε στους θεατές “εμένα κάνει”.
Δηλαδή, ήταν και περήφανοι που τους σατίριζαν και τους έσκιζαν τα ράμματα.
Τα κύρια πρόσωπα που γίνονταν αντικείμενο σάτιρας στις αρχαίες κωμωδίες ήταν οι τραγικοί συγγραφείς.
Σήμερα ποιον Έλληνα συγγραφέα να σατιρίσεις; Αυτούς που ανεβάζουν καρδούλες στο Facebook για να πουλήσουν κάνα βλακώδες βιβλίο τους σε καμιά χαζογκόμενα;
Αφού δεν κατανοούμε τον πολιτισμό της αρχαίας Αθήνας, καλό θα ήταν να τον αφήσουμε στην ησυχία του.
Από την άλλη, μπορούμε να κάνουμε μια προσπάθεια να τον κατανοήσουμε.
Ας καταλάβουμε ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν τραβούσαν κανένα ζόρι με τις λέξεις, ούτε θα σκανδαλίζονταν ποτέ με τη λέξη “ψωλή”.
Ας καταλάβουμε ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι αποθέωσαν το γυμνό κάλλος και δεν κάλυπταν τα μάτια των παιδιών τους με τα χέρια τους, όταν έβλεπαν κάνα βύζο.
Ας καταλάβουμε πως οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν ήταν θλιβεροί κουτσομπόληδες που ασχολούνταν με τα κρεβάτια των άλλων αλλά αυτό που είχε σημασία για αυτούς ήταν να είναι κάποιος σωστός πολίτης.
Ας καταλάβουμε -όπως έχει καταλάβει όλη η ανθρωπότητα- πως ήταν ένας ανώτερος πολιτισμός και δεν έχει κανένα νόημα να προσπαθούμε να τον φέρουμε στα κακομοιριασμένα και μίζερα μέτρα των σημερινών Ελλήνων.
Αν δεν μπορούμε να τα καταλάβουμε αυτά, ας αφήσουμε στην ησυχία του τον Αριστοφάνη, κι ας ασχοληθούμε με αυτά που γνωρίζουμε.
Με τον Ρέμο και με τον Παντελίδη.
Κι αυτά πολιτισμός είναι. Σύγχρονος. Κι ελληνικός.
(Όταν παίζονταν οι Θεσμοφοριάζουσες, είχα παρακολουθήσει -μαζί με μια φίλη μου- μια παράσταση στο θέατρο του Παπάγου. Δίπλα μας κάθονταν δυο κυρίες. Δεν πίστευα στα αυτιά μου με αυτά που έλεγαν στην διάρκεια της παράστασης. “Ντροπή να λέγονται αυτές οι λέξεις” και άλλα τέτοια. Ήταν ολοφάνερο πως δεν είχαν ιδέα τι έγραφε ο Αριστοφάνης. Αν διάβαζαν το κείμενο του Αριστοφάνη, θα νόμιζαν πως το έχουν παραποιήσει οι …Εβραίοι για να συκοφαντήσουν τους Έλληνες. Βέβαια, αν συζητούσαν με κάποιον “ξένο”, θα ήταν περήφανες για τον Αριστοφάνη. Επειδή ήταν Έλληνας, όπως κι αυτές.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.