Η αλήθεια δεν έχει χρώμα
Γεια σου, πιτσιρίκο.
Στο βιβλίο του με τίτλο «The End of History and the Last Man» (1992), ο Francis Fukuyama πρότεινε πως, με τη λήξη του ψυχρού πολέμου, τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανάδειξη της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, η ανθρωπότητα δεν εισερχόταν απλά σε μία νέα μεταπολεμική περίοδο, αλλά στο τέλος της ίδιας της Ιστορίας.
Ότι δηλαδή, με την ιδεολογική εξέλιξη της ανθρωπότητας να φτάνει σε ένα τελικό σημείο, η σταδιακά παγκοσμιοποιούμενη δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία θα αποτελούσε την τελική μορφή διακυβέρνησης των ανθρώπων.
Είναι αλήθεια πως εκείνα τα χρόνια, τουλάχιστον στη δύση, δεν χρειαζόταν να έχεις διαβάσει το βιβλίο για να οσμιστείς πως το κοινωνικό κλίμα απέπνεε ακριβώς αυτή την οσμή. Παρόλ’ αυτά, ένας σπουδαιότερος κατά τη γνώμη μου διανοούμενος, είχε διαφορετική γνώμη. O Αλεξάντερ Ζινόβιεφ, κορυφαίος Ρώσος κοινωνιολόγος, έδωσε το 1999 μία συνέντευξη στο περιοδικό French Figaro. (Ολόκληρη η συνέντευξη είναι διαθέσιμη εδώ. Μεταφέρω κάποια αποσπάσματα, σε δική μου μετάφραση από τα αγγλικά).
«Η δημοκρατία προαπαιτεί πλουραλισμό, και πλουραλισμός σημαίνει την ύπαρξη τουλάχιστον δύο, περίπου ίσων, δυνάμεων που αντιπαρατίθενται αλλά και, ταυτόχρονα, αλληλοεπηρεάζονται… Ο δημοκρατικός και ευημερών καπιταλισμός, με νόμους που πήγαζαν από την κοινωνία και με προσφορά εργασίας για όλους, οφείλει σε μεγάλο μέρος την ύπαρξή του στο φόβο του κομμουνισμού. Η πτώση του κομμουνισμού στην ανατολική Ευρώπη πυροδότησε στη Δύση μία μαζική επίθεση στα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών. Οι σοσιαλιστές, που σήμερα βρίσκονται στην εξουσία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ακολουθούν πολιτικές αποσάρθρωσης της κοινωνικής ασφάλισης, καταστρέφουν κάθε σοσιαλιστικό στοιχείο που διέθεταν οι καπιταλιστικές κοινωνίες. Δεν υπάρχει πλέον στη Δύση πολιτική δύναμη που θα προστατεύσει τους απλούς πολίτες. Τα πολιτικά κόμματα υπάρχουν για καθαρά τυπικούς λόγους. Και καθώς περνά ο χρόνος, θα διαφέρουν όλο και λιγότερο… Ο ολοκληρωτισμός εξαπλώνεται παντού καθώς μία υπερεθνική δομή επιβάλλει τους νόμους της στα επι μέρους κράτη. Αυτή η μη δημοκρατική δομή διατάσσει, επιβάλλει κυρώσεις, οργανώνει εμπάργκο, ρίχνει βόμβες, προκαλεί πείνα… Συγκριτικά με την οικονομική δικτατορία, η πολιτική δικτατορία έχει ανθρώπινο πρόσωπο… Στο ορατό μέλλον, η διαδικασία της εξάλειψης του διαφορετικού από τον κόσμο δεν μπορεί να σταματήσει, διότι ο δημοκρατικός ολοκληρωτισμός είναι η τελευταία φάση ανάπτυξης της Δυτικής κοινωνίας, η οποία ξεκίνησε με την Αναγέννηση.»
Το να εξηγεί κανείς τους λόγους για τους οποίους η έμμεση δημοκρατία οδηγεί στην κακιστοκρατία και τελικά στην ολιγαρχία, είναι πλέον παρωχημένο. Το δράμα εξελίχθηκε και ολοκληρώθηκε μπροστά στα μάτια μας και, αν κάποιος δεν μπόρεσε να αντιληφθεί τη διεργασία, οφείλει να βλέπει το τελικό αποτέλεσμα. Διαφορετικά, είναι παντελώς τυφλός. Τι συνετέλεσε όμως σε αυτή την τόσο γρήγορη εξέλιξη;
Κατά τη γνώμη μου, λίγοι είχαν υπολογίσει την Κίνα. Η χώρα αυτή αποτέλεσε την ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη κατά τους ιστορικούς χρόνους, με εξαίρεση τους τελευταίους αιώνες.
Μάλιστα, βλέποντας την άνοδο της Κίνας, κάποιοι έσπευσαν να μιλήσουν για αποκατάσταση αυτής της «τάξης» πραγμάτων.
Άλλοι πάλι, οι πιο πιστοί στη δύναμη του φιλελεύθερου καπιταλισμού, θεώρησαν ότι, υιοθετώντας τον καπιταλισμό, η Κίνα δεν θα αργούσε να γίνει και φιλελεύθερη, οπότε θα ενσωματωνόταν στο γίγνεσθαι που περιγράφειο Fukuyama.
Τελικά, με κυριαρχία είτε των Η.Π.Α., είτε της Κίνας, είτε έστω κάποιας άλλης δύναμης -ορισμένοι προέκριναν την Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω της υπερεθνικότητας που τη χαρακτήριζε-, η φιλελεύθερη δημοκρατία θα κυριαρχούσε.
Όμως, η διεργασία μετάβασης της Δύσης προς το δημοκρατικό ολοκληρωτισμό εξελισσόταν παράλληλα με την οικονομική άνοδο της Κίνας.
Ενώ λοιπόν τα βλέμματα ήταν στραμένα με προσμονή προς τη φιλελευθεροποίηση της Κίνας, λίγοι μπόρεσαν να αντιληφθούν το αυτονόητο:
Η Κίνα δεν θα χρειαζόταν ποτέ να «εκδημοκρατιστεί». Η Κίνα ήταν ήδη ένα ολοκληρωτικό καθεστώς και, εισερχόμενη στις αγορές, αποτελούσε πλέον ένα μοντέλο ολοκληρωτικού καπιταλισμού.
Οι δυτικοί ήταν δύσκολο να το αντιληφθούν, καθώς μετά από λίγους αιώνες κυριαρχίας, είχαν καταστεί αλαζόνες.
Όμως, η αλήθεια ήταν πως η Ιστορία δεν μπορεί να περιμένει, και η Κίνα ερχόταν από το μέλλον.
Από τη στιγμή που η Δύση κατάφερε να επιβάλλει σε όλους πως η επιτυχία προσμετράται αποκλειστικά και μόνο μέσω του χρήματος, δεν χρειάστηκαν και πολλά χρόνια για να αποδειχθεί πως, υπό αυτό το πρίσμα, ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός είναι πιο αποτελεσματικός από τον δημοκρατικό.
Στο κάτω κάτω της γραφής, αν είναι να βγουν χρήματα από την πώληση ενός καρκινογόνου εντομοκτόνου, οι διαμαρτυρίες της κοινής γνώμης δεν αποτελούν παρά βαρίδι.
Και είναι έτσι γιατί, αν οι πολίτες που διαμορφώνουν αυτή την κοινή γνώμη είχαν μετοχές στην εταιρεία που κατασκευάζει το εντομοκτόνο, τότε η πλειοψηφία τους θα διαμόρφωνε μια κοινή γνώμη διαφορετική.
Και κάπως έτσι, εκλογές, δημοψηφίσματα, δημόσιος διάλογος κλπ, όσο ευχάριστα και αν ακούγονται στα αυτιά μας, καθίστανται κατακάθια της Ιστορίας.
Με την ταχεία στροφή της προς την ολιγαρχία, η Δύση εκφράζει την αγωνία της να παραμείνει στο τρένο των εξελίξεων.
Και αν παρατηρήσει κάποιος τις εξελίξεις επισκοπικά, δεν μπορεί παρά να δει την ολιγαρχία να παγκοσμιοποιείται.
Η άφιξη του «Τέλους της Ιστορίας» που αντιλήφθηκε ο Fukuyama μοιάζει γεγονός, αν και έχει ακόμη πιο τερατώδη όψη.
Είναι αλήθεια πως η αναδυόμενη κατάσταση φαντάζει δυστοπική. Όμως, όπως πολύ σωστά (κατά τη γνώμη μου) αναφέρει ο Yuval Harari, η Ιστορία δεν προχωρά με γνώμονα την ανθρώπινη ευτυχία. Αν ήταν έτσι, οι τροφοσυλλέκτες τα περνούσαν μια χαρά και μάλλον δεν θα ενσωματωνόταν ποτέ στη γεωργική επανάσταση. Η Ιστορία μοιάζει να προχωρά με δική της βούληση, και το μόνο που ζητά είναι να της προσφερθεί το κατάλληλο όχημα που θα τη μεταφέρει προς την κατεύθυνση που εκείνη επιθυμεί (Mark Mazower, The dark Continent. Europe’s twentieth Century. (1998)) Και, για την ταχεία μετάβαση της δύσης από τη δημοκρατία προς την ολιγαρχία, είναι πλέον γνωστό πως τα γεγονότα-σοκ αποτελούν ιδανικά οχήματα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο προσεγγίζω και τις εξελίξεις της τρέχουσας πανδημίας.
Άποψή μου είναι πως δεν έχει καμμία σημασία από πού ξεκίνησε, αν η εμφάνισή του νέου ιού είναι τυχαία ή αποτελεί ανθρώπινο λάθος· ή ακόμη και σχέδιο, όπως υποστηρίζουν πρόθυμα όσοι αρέσκονται σε συνωμοσίες.
Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το όχημα είναι πρόσφορο, και οι πλέον πρόθυμοι έχουν ήδη ανεβάσει την Ιστορία πάνω σε αυτό.
Το αν τα μέτρα περιορισμού του πληθυσμού διατηρηθούν και σε ποιο βαθμό, έχει σημασία μόνο αν αναρωτιέται κανείς για το πόσο κοντά στον ολοκληρωτισμό θα μεταφέρει την Ιστορία το όχημα τούτο. Μέχρι να βρεθεί -ή να κατασκευαστεί- το επόμενο.
Πάντως, όσο η πανδημία σοβεί, είναι εύκολο να προβλέψει κανείς το ακόλουθο: ανεξάρτητα από τον αριθμό κρουσμάτων και νεκρών, η Κίνα θα υποβαθμίζει το πρόβλημά της και θα παίρνει όσο το δυνατόν λιγότερα μέτρα.
Ταυτόχρονα, στη δύση θα κυριαρχεί η τρομολαγνεία των Μ.Μ.Ε. ενώ τα μέτρα περιορισμού των πολιτών θα προβάλλονται ως η αναγκαία αλλά και ιδιαίτερα αποτελεσματική συγκολλητική ουσία που μας ενώνει.
Είναι λάθος λοιπόν να διαμαρτύρεται κανείς όταν διαφημιστικές εταιρείες αμείβονται με υπέρογκα ποσά για αυτή την καμπάνια, ενώ τα Μ.Μ.Ε. παίρνουν ποσοστά από τα αυτά κέρδη, ώστε να προβάλλουν τα σχετικά σποτάκια. Θα είχε δίκιο αν όλοι αυτοί επιτελούσαν κοινωφελές έργο, όμως δεν κάνουν αυτό.
Εϊναι βέβαιο ότι όλα αυτά ακούγονται εξαιρετικά ζοφερά. Όμως, η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία δεν αποτελούν παρά συναισθηματικούς χρωματισμούς που δίνουμε στην αλήθεια.
Η αλήθεια δεν έχει χρώμα. Η αλήθεια αποτελεί την πλατιά βάση μιας πυραμίδας, ενώ τα όνειρά μας πατούν πάνω σε αυτή τη βάση, υψώνονται και φτάνουν ως την κορυφή.
Καλό είναι να μην αναστρέφουμε αυτή την πυραμίδα.
Αν το κάνουμε, το βάρος της πραγματικότητας γρήγορα θα συνθλίψει την ομορφιά, για όσους ακόμη μπορούν και τη βλέπουν.
Γ.Ζ.
(Αγαπητέ φίλε, εξαιρετικό το κείμενό σας. Δεν είχα διαβάσει ποτέ τη συνέντευξη του Ζινόβιεφ, ο οποίος είχε δει την κατάσταση στις ευρωπαϊκές -και όχι μόνο- δημοκρατίες εξαιρετικά καθαρά και ήξερε τι θα συνέβαινε τα επόμενα χρόνια. Διαβάζοντας το κείμενό σας, θυμήθηκα ένα κείμενο που είχα γράψει, με αφορμή την εμβληματική φράση του Τσόρτσιλ για την Δημοκρατία:
“Η Δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα γιατί δεν υπάρχουν άλλα πολιτεύματα πια. Ξέρετε ποιο είναι το άσχημο για την Δημοκρατία ως μόνο πολίτευμα; Ότι δεν έχει έναν εχθρό για να την δικαιώνει και να της δίνει το προβάδισμα. Οπότε, όλα τα άσχημα που συμβαίνουν θα ταυτιστούν με την Δημοκρατία.Η Δημοκρατία χρειάζεται επειγόντως έναν εχθρό. Οι χώρες της Δύσης το έχουν αντιληφθεί. Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, σταμάτησε να υπάρχει ο κοινός ‘εχθρός’ που κρατούσε κάποιες χώρες ενωμένες και φούντωσαν οι εθνικισμοί στην Δύση.”
Σκέφτομαι τώρα πως η Κίνα δεν έγινε ποτέ ο κοινός εχθρός για τις “δημοκρατίες” της Δύσης. Η Κίνα έγινε το πρότυπό τους. Κινεζοποίηση. Ναι, αλλά όπως λέει μια φίλη μου, η Μαρία, το μότο των Κινέζων δεν έχει καμία σχέση με την δημοκρατία, ενώ οι Κινέζοι δρουν όλοι σαν να είναι ένας. Οι Κινέζοι λένε “Δεν ξέρουμε τι συμβαίνει. Μόνο υπακούμε!”. Να είστε καλά. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.