Πώς ονειρεύομαι τα χρήματα
Καλησπέρα Πιτσιρίκο,
Ήθελα να γράψω άλλο ένα κείμενο για το πώς ονειρεύομαι τον ιδανικό κόσμο. Είναι καλή πρόκληση για τον εαυτό μου να προσπαθήσω έστω να σχηματίζω μια συμπαγή ιδέα για τα θέλω μου, αφού οι ενστικτώδεις επιλογές τύπου “ναι/όχι” σε καθημερινά ερωτήματα είναι καλές, αλλά οδηγούν μόνο μέχρι την επόμενη στροφή.
Επαναλαμβάνω τους κανόνες του παιχνιδιού:
1) Δε μ’ ενδιαφέρει πόσο θα κοστίσει σε χρήματα: τα χρήματα δημιουργήθηκαν κάποτε για να διευκολύνουν το εμπόριο περιορισμένων αγαθών. Ζούμε στο 2021, τα αγαθά μπορούν να είναι άφθονα αλλά τα περιορίζουμε τεχνητά.
2) Δε μ’ ενδιαφέρει στο στάδιο αυτό πώς θα επηρεαστούν οι άλλοι τομείς της ζωής μου και των γύρω μου: το παιχνίδι αυτό είναι για να αφήσουμε τη φαντασία μας να τρέξει, όχι για να παραλύσουμε αναλύοντας τι μπορεί να πάει στραβά.
Σήμερα θέλω να μιλήσω για τον ίδιο τον 1ο κανόνα: Το χρήμα στον ιδανικό για μένα κόσμο. Έχει το χρήμα θέση σ’ αυτόν; Παρά την κακή φήμη που έχει αποκτήσει, κατ’ εμέ ναι.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά, για να σιγουρευτούμε ότι μιλάμε για το ίδιο πράγμα. Καθώς δεν έχω σπουδάσει οικονομικά, μπορεί να χρησιμοποιήσω λάθος κάποιους ορισμούς και έννοιες, οπότε θα αφιερώσω λίγο παραπάνω χώρο ώστε να δώσω τουλάχιστον τους δικούς μου ορισμούς.
Για μένα το χρήμα είναι μία τεχνολογία. Ένα κατασκεύασμα τόσο νοητικό όσο και πρακτικό, πολύ γενικό, χωρίς εξειδικευμένη χρήση. Θα το κατέτασσα μαζί με τη γλώσσα και την ένδυση σε ένα σύνολο τεχνολογιών που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί καθημερινά εδώ και χιλιετίες. Ως τέτοιο, δεν είναι συνυφασμένο το ίδιο με κάποια ηθική, η ύπαρξή του από μόνη της δεν είναι μεμπτή.
Γενικά, η βασική χρήση του χρήματος είναι ως μέσο συναλλαγών, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, αντί να γίνεται ανταλλακτικό εμπόριο. Όμως, από αυτή τη χρήση εκπορεύονται τρεις άλλες.
1) Μέτρο σύγκρισης της αξίας διαφορετικών αγαθών. Η χρηματική αποτίμηση δύο ανόμοιων αγαθών διευκολύνει μία απλουστευμένη σύγκριση της σχετικής τους αξίας. Ένα παράδειγμα είναι η σύγκριση ενός μήλου και ενός γουρουνιού. Εδώ όχι μόνο το χρήμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πει κανείς αν το γουρούνι είναι πιο πολύτιμο από το μήλο, αλλά και πόσο πιο πολύτιμο. Φυσικά οι ίδιες οι αριθμητικές τιμές του μήλου και του γουρουνιού εξαρτώνται από παράγοντες εξωτερικούς από το ίδιο το χρήμα. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η σύγκριση μεταξύ δύο σπιτιών. Αν και πρόκειται για την ίδια κατηγορία αγαθών, αυτά διαφέρουν σε αρκετά σημεία ώστε το χρήμα να είναι χρήσιμο στην σύγκρισή τους.
2) Μέσο αποθήκευσης αξίας. Μπορεί κανείς να συγκεντρώσει και να αποθηκεύσει χρήμα ώστε να χρησιμοποιήσει την αξία που αυτό αντιπροσωπεύει στο κοντινό ή μακρινό μέλλον, δηλαδή να το ανταλλάξει με αγαθά ή υπηρεσίες. Το χρήμα λοιπόν δεν είναι εφήμερο αλλά διηνεκές, σε αντίθεση με ένα τελάρο μήλα ή ένα παγωτό.
3) Μέσο χρονικής αποσύζευξης των δύο μελών της συναλλαγής. Κάποιες συναλλαγές μπορούν να εκπληρωθούν στιγμαία, για παράδειγμα όταν πηγαίνουμε στη λαϊκή και αγοράζουμε το παραπάνω τελάρο μήλα. Ο πελάτης πληρώνει σε χρήμα ή είδος και ο πωλητής του δίνει τα μήλα. Κάποιες άλλες συναλλαγές, όμως, είναι δύσκολο να είναι στιγμιαίες. Ο χτίστης δεν μπορεί να κατασκευάσει και να παραδώσει ένα σπίτι αυτοστιγμεί. Ο ταξιτζής δεν μπορεί να μεταφέρει τον επιβάτη στιγμιαία στον προορισμό του. Εκεί, το χρηματικό αντίτιμο της συναλλαγής λειτουργεί ως υπόσχεση πληρωμής, όπου ένας από τους δύο συναλλασσόμενους λαμβάνει προκαταβολικά την αξία της συναλλαγής με την υπόσχεση να αποδώσει στο μέλλον ένα αγαθό ή υπηρεσία ίδιας αξίας.
Αναφέρθηκε και ο Γ.Ζ. πρόσφατα στο ρευστό χρήμα, ως μέσο που ιστορικά διευκόλυνε τον έντοκο δανεισμό, αλλά στον ιδανικό μου κόσμο ο τόκος δε νομίζω πως είναι απαραίτητος.
Για να μπορεί να εκπληρώσει τις παραπάνω χρήσεις, το χρήμα θα πρέπει να έχει συγκεκριμένες ιδιότητες: Να είναι ανταλλάξιμο, ανθεκτικό, φορητό, αποδεκτό και σταθερό. Αλλά αυτές δεν αφορούν το παρόν γράμμα.
Ας δούμε τώρα πώς το χρήμα με τις παραπάνω χρήσεις μπορεί να χρησιμοποιείται στον ιδανικό κόσμο.
Λέμε συχνά στο μπλογκ ότι η επιβίωση κάθε ανθρώπου στον κόσμο αυτό πρέπει να είναι εξασφαλισμένη, όπως και η στέγη και η ένδυση και συμφωνώ κι εγώ.
Συμφωνούμε, επίσης, όλοι ότι οι πόροι του πλανήτη δεν είναι ανεξάντλητοι, άρα αντιστοιχεί πεπερασμένο μερίδιο στον καθένα μας, ίσο για όλους, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι αυτό είναι μερίδιο πείνας.
Ένας πλήρως λογικός άνθρωπος, όταν λάβει το μερίδιό του από τους πόρους του πλανήτη, θα είναι σε θέση να αποφασίσει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το χρησιμοποιήσει για την επιβίωση και την ευτυχία του. Όμως επειδή δεν πιστεύω πως ο άνθρωπος είναι ένα ον παντογνώστης, αλλά έχει άγνοια σε πολλά πράγματα όπως και πάθη, αναμένω κάποιες προβληματικές καταστάσεις.
Μπορεί κάποιος να ξοδέψει άθελά του ή επίτηδες όλο του το μερίδιο στη στέγαση και να μην του μένει πια καθόλου για τροφή. Θα ήταν άδικο προς τους υπόλοιπους να πρέπει να αναδιανείμουν για να τον ταΐσουν. Μπορεί κάποιος να εξαρτηθεί από το αλκοόλ και να έχει παρόμοιο πρόβλημα επιβίωσης. Μπορεί τέλος κάποιος να πάθει ένα ατύχημα και τα ιατρικά έξοδα να υπερβαίνουν κατά πολύ το μερίδιό του.
Θα μπορούσε κανείς να προτείνει η κοινωνία, σε παγκόσμιο ή τοπικό επίπεδο, να παρέχει κεντρικά και χωρίς την μεσολάβηση του χρήματος τροφή, ένδυση, στέγαση, ψυχαγωγία. Εδώ όμως υπάρχει ζήτημα αυτοδιάθεσης κατά τη γνώμη μου. Το φαΐ που θέλω να φάω σήμερα δεν μπορεί να συμπίπτει με όλους τους άλλους συνανθρώπους μου. Ούτε και τα ρούχα που θέλω να φορέσω. Ούτε και το πόσα παράθυρα θέλω να έχει το σπίτι μου. Ούτε και το πώς θέλω να περάσω τον ελεύθερό μου χρόνο. Η κεντρική διοίκηση της κοινωνίας μοιραία δεν μπορεί να αποφασίσει για τόσο προσωπικά θέματα. Θέματα που ναι μεν δεν ζητήματα επιβίωσης, αλλά σαφώς επηρεάζουν την ευτυχία του ατόμου.
Η λύση θα μπορούσε να είναι η υιοθέτηση πολλαπλών συστημάτων χρήματος, ένα για κάθε βασική ανάγκη του ανθρώπου. Τα κουρκουμπίνια χρησιμοποιούνται για την αγορά φαγητού, με τα μπικικίνια παίρνουμε ρούχα και με τα ψιψιψόνια χτίζουμε το σπίτι μας όπως μας αρέσει. Η μία μονάδα χρήματος δεν ανταλλάσσεται με καμία άλλη, ώστε να μην μπορεί μία ανάγκη να επιβαρύνει την άλλη.
Πέρα από τον προγραμματισμό των ατομικών πόρων, το χρήμα μπορεί να είναι εξίσου χρήσιμο για τον κοινωνικό σχεδιασμό. Αφού το χρήμα μπορεί να συγκρίνει ανόμοια πράγματα και να είναι μέτρο αξίας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί (όπως γίνεται και σήμερα) για το καταμερισμό των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού στους στόχους που επιθυμεί η κάθε κοινωνία.
Αν συμφωνήσουμε ότι για τους πεπερασμένους πόρους που έχουμε, πρωτίστως θέλουμε να καλύψουμε με κοινωνικές δαπάνες την παιδεία, μετά την υγεία, μετά τις υποδομές, μετά την έρευνα κλπ, το χρήμα μπορεί να είναι το μέσο που θα μετατρέψει τα ποσοστά του προϋπολογισμού στους πραγματικούς πόρους που θα κατανεμηθούν.
Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι όλα πρέπει να αποτιμηθούν σε χρήμα. Σε αντίθεση με αυτό που κάνουμε σήμερα, το περιβάλλον και η βιοπικοιλότητα είναι ανεκτίμητα. Δεν νοείται να αντιστοιχίσουμε μία χρηματική αξία στο δάσος του Αμαζονίου και στους πάγους της Αρκτικής, ώστε να “αγοράσουμε” την καταστροφή τους κάνοντας οικονομία σε κάποιο άλλο τομέα. Ομοίως, μεγάλα έργα με αντίκτυπο σε ανθρώπινους και ζωϊκούς πληθυσμούς θα πρέπει να αποφασίζονται με πολιτικά κριτήρια (με την έννοια της επιλογής και της υποκειμενικότητας), όχι οικονομικά.
Ένας ακόμα περιορισμός που νομίζω είναι απαραίτητος είναι ενάντια στη συσσώρευση του χρήματος, είτε προκύπτει από την υπερβολική οικονομία είτε από κληρονομιά.
Επειδή, σύμφωνα με τα παραπάνω, το ξόδεμα του χρήματος αντικατοπτρίζει την κατανάλωση πόρων, αν κάποιος έχει στη διάθεσή του δυσανάλογα μεγάλα ποσά χρήματος, τότε έχει δικαίωμα και να αποφασίζει μόνος του για την χρήση σημαντικών πόρων και να τους ξοδεύει μονομιάς. Αυτό είναι προβληματικό από κοινωνικής και περιβαλλοντικής άποψης και ο αντίκτυπος μιας πολύ μεγάλης αγοράς είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Όπως είχε πει και ο Γρηγόρης, πρέπει να υπάρχει “orio ston plouto”.
Με το παραπάνω σύστημα, η ελπίδα μου είναι πως το χρήμα μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο συνεννόησης μεταξύ των ανθρώπων και ως μέσο αναπαράστασης της επίδρασής τους στο φυσικό περιβάλλον. Ιδανικά θέλω το παραπάνω σύστημα χρήματος να λειτουργήσει ως φραγμός που ο ίδιος ο άνθρωπος θα βάλει ενάντια στην απληστία του, που δυστυχώς είναι έμφυτη ως έκφραση του αγώνα για επιβίωση.
Στο τέλος του κειμένου, θέλω να απαντήσω στον αντίλογο που παρατηρεί ότι πάρα πολλές κοινωνίες λειτούργησαν στο παρελθόν χωρίς χρήματα, όντας σε αρμονία με το περιβάλλον. Σε όλες αυτές τις κοινωνίες νομίζω ότι η κλίμακα του χρονικού και χωρικού προγραμματισμού και η εξειδίκευση ήταν σε εμβρυακό στάδιο και γι’ αυτό και τα μέλη τους, όντας λίγα, μπορούσαν να έχουν άμεση εποπτεία των πόρων τους. Δεν επιθυμώ να ζω σε μία μικρή κοινωνία χωρίς προηγμένα τεχνολογικά αγαθά, αλλά ως μέλος μιας ανθρωπότητας που ίσως κάποτε ταξιδέψει σε άλλους πλανήτες. Σε τέτοια κλίμακα ένα μέτρο της προσπάθειας και των πόρων και ένα μέσο συντονισμού αυτών είναι, νομίζω, απαραίτητο.
Αυτά από εμένα για σήμερα. Ξέρω ότι το γράμμα αυτό δεν είναι τόσο ποιητικό όσο το μπλογκ συνηθίζει, τα πρακτικά ζητήματα σπάνια είναι.
Από την ακόμα κρύα Ουτρέχτη, με αγάπη,
Γιώργος Ζ.
(Αγαπητέ Γιώργο, την έγραψες τη “μαγική” λέξη: απληστία. Ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Που η ανθρωπότητα το πληρώνει ακριβά, και θα το πληρώσει ακόμα πιο ακριβά. Το κτήνος μέσα μας δεν ξέρει πότε αρκετά. Και θέλει κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο. Μέχρι να σκάσει. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.