Περί δικαιοσύνης και βιολογίας

Καλησπέρα Πιτσιρίκο σε σένα και την παρέα του blog,
Αφορμή για το μήνυμά μου μετά από πάρα πολλά χρόνια “παθητικής συμμετοχής” στο blog, είναι η συζήτηση περί ψυχολογίας/ψυχιατρικής, κυρίως σε ότι αφορά στην απονομή δικαιοσύνης, μεταξύ του Γιώργου Ζ. και του Βασίλη. Μέσα από αυτό το μήνυμα θα ήθελα να προσθέσω ως αναφορά στη συζήτηση έναν αγαπημένο μου επιστήμονα του οποίου το έργο έχω παρακολουθήσει στενά τα τελευταία χρόνια διαβάζοντας τα βιβλία του και παρακολουθώντας διαδικτυακές του διαλέξεις. Περισσότερα επ’ αυτού λίγο παρακάτω.

Σε γενικές γραμμές, η δικαιοσύνη, όπως την γνωρίζουμε, αντιμετωπίζει κάθε περίπτωση ως ένα μεμονωμένο πρόβλημα σε ένα κατά τ’ άλλα υγιές περιβάλλον (βλ. κοινωνία), όπου για τις διάφορες αποκλίνουσες συμπεριφορές ευθύνονται τα εμπλεκόμενα άτομα.

Έτσι, με στόχο υποτίθεται τον σωφρονισμό, τα συγκεκριμένα άτομα τιμωρούνται με ποινές ανάλογες των παραβάσεών τους και στη συνέχεια αφήνονται πάλι στο έλεος των συνθηκών του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Οι παραβάτες δηλαδή αντιμετωπίζονται κατά κύριο λόγο ως άτομα με ελεύθερη βούληση, τα οποία, έχοντας επίγνωση των επιπτώσεων των πράξεών τους, επιλέγουν να παραβατήσουν. Στους παραβάτες αναγνωρίζονται “ελαφρυντικά” σε περιπτώσεις που η πράξη τους δεν ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης τους βούλησης, αλλά προϊόν συνθηκών τις οποίες θεωρείται ότι δεν μπορούσαν να ελέγξουν και άρα δεν είναι υπόλογοι γι’ αυτές. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το μέγεθος της τιμωρίας για κάποια παράβαση σχετίζεται με το ποσοστό της πράξης που αποδίδεται στην ελεύθερη βούληση του ατόμου, ενώ πιο εύκολα συγχωρείται το ποσοστό πέρα της ελεύθερης βούλησης του ατόμου.

Υπάρχει όμως ελεύθερη βούληση;

Όπως είπε ο Robert Sapolsky, στον οποίο αναφέρθηκα παραπάνω: “Free will is science we haven’t discovered yet”.

Αν, όπως ορίζει η Βιολογία (συμπεριφορική και μη), είμαστε αποτέλεσμα του γενετικού μας υλικού και των συνθηκών στις οποίες αυτό έχει βρεθεί από τη σύλληψή μας μέχρι σήμερα, τότε πού ακριβώς βρίσκεται η ελεύθερή μας βούληση; Για ποια ατοπήματα μπορούμε να θεωρηθούμε πραγματικά εμείς υπόλογοι και ταυτόχρονα (στην άλλη όψη του νομίσματος) για ποια κατορθώματά μας μπορούμε να θεωρούμαστε αξιέπαινοι;

Στο παραπάνω video θα βρείτε κάποιες απλουστευμένες απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:

– Πώς αντιμετωπίζουμε ανθρώπους που είναι επικίνδυνοι για τους άλλους ακόμη και αν δεν ευθύνονται οι ίδιοι για τις πράξεις τους; (Εδώ χρησιμοποιείται η αναλογία ενός αυτοκινήτου με χαλασμένα φρένα, το οποίο το “περιορίζεις” για να μην προκαλέσει ατύχημα αλλά δεν το “τιμωρείς”).

– Πόσο μεγάλη απόκλιση στην εκδηλούμενη συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει το διαφορετικό περιβάλλον στο ίδιο γενετικό υλικό; Δύο άνθρωποι με την ίδια μετάλλαξη σε γονίδιο που έχει συσχετιστεί με παρεκκλίνουσες συμπεριφορές πώς θα διαμορφωθούν στη ζωή αν ο ένας μεγαλώσει σε μια υγιή μεσοαστική οικογένεια, ενώ ο άλλος σε μια μονογονεϊκή οικογένεια σε ένα γκέτο; (Spoiler alert: ο δεύτερος μπορεί να εξελιχθεί σε εγκληματία ενώ ο πρώτος απλά σε έναν γραφικό τύπο που καμιά φορά ρεύεται δυνατά κατά τη διάρκεια γαμήλιων τελετών).

Θα ήθελα να πιστεύω πως κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος μιας κάποιας ηλικίας (τουλάχιστον μεταξύ αυτών που συχνάζουν στο blog του Πιτσιρίκου) μπορεί να καταλάβει ότι τα προβλήματα δικαιοσύνης δεν μπορούν να διορθωθούν όταν αντιμετωπίζονται στο αυστηρό πλαίσιο μεμονωμένων περιπτώσεων, αλλά μόνο αν αντιμετωπιστούν ολιστικά στο πλαίσιο ολόκληρης της κοινωνίας.

Όπως είπε κι ο Βασίλης, βελτιώνοντας τις συνθήκες του κοινωνικού περιβάλλοντος, προλαμβάνεται ή περιορίζεται η εκδήλωση των ψυχικών νόσων (βλ. του προβληματικού γενετικού υλικού).

Σε αυτό το μήκος κύματος κινούνται επίσης κοινωνίες προηγμένες στα θέματα απονομής δικαιοσύνης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον πατέρα του δολοφονημένου παιδιού στη Νορβηγία από τον ναζί Μπρέιβικ, το video της συνέντευξης του οποίου έχει μοιράσει αρκετές φορές στο παρελθόν ο Πιτσιρίκος.

Ο άνθρωπος αυτός, παρά τον ασύλληπτο ψυχικό του πόνο -είμαι πατέρας και με πιάνουν τα κλάματα και μόνο στη σκέψη του να συμβεί κάτι παρόμοιο στο παιδί μου-, αρνείται να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο άτομο ως μεμονωμένη περίπτωση και να ζητήσει την παραδειγματική του τιμωρία. Αντ’ αυτού ζητάει συστημική, ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος, δηλώνοντας την εμπιστοσύνη του στο πώς απονέμεται δικαιοσύνη στης χώρα του.

Να σημειώσω το προφανές ότι η συγκεκριμένη συζήτηση προϋποθέτει απονομή δικαιοσύνης που σέβεται τον άνθρωπο, είναι μακριά από προκαταλήψεις και στοχεύει στην βελτίωση της κοινωνίας, καμία σχέση δηλαδή με τη δικαιοσύνη στη χώρα μας η οποία είτε δεν λειτουργεί είτε, ακόμη χειρότερα, λειτουργεί επιλεκτικά και με λάθος κριτήρια.

Με τη μόνιμη βέβαια επωδό ότι τα πράγματα δεν είναι τέλεια σε άλλες δυτικές χώρες, όπου στο πλαίσιο του καπιταλισμού η δικαιοσύνη είναι πάντα ταξική, αλλά τουλάχιστον εκεί τηρούνται κάπως τα προσχήματα.

Τέλος, να ευχαριστήσω εσένα Πιτσιρίκο και τους υπόλοιπους φίλους του blog για την συντροφιά που μου κρατάτε σε σχεδόν καθημερινή βάση τα τελευταία 10+ χρόνια, αλλά κυρίως για το στήριγμα που μου παρέχει η γνώση ότι υπάρχουν κι άλλοι άνθρωπου εκεί έξω που σκέφτονται με παρόμοιο τρόπο, και άρα η στάση ζωής που επιλέγω δεν είναι τελείως μάταιη. Ελπίζω το δεύτερό μου κείμενο να μου πάρει λιγότερο από 10 χρόνια να το γράψω!

Δ.Θ.

(Αγαπητέ φίλε, είναι πολύ εύκολο για τους ανθρώπους να ουρλιάζουν στα social media και να ρίχνουν κατάρες στους “εγκληματίες”. Άλλωστε, χτίζονται και καριέρες με αυτόν τον τρόπο. Το δύσκολο -αλλά και το ζητούμενο- είναι να αντιληφθούμε πως όλοι, “καλοί” και “κακοί”, είμαστε δημιουργήματα της ίδιας κοινωνίας, και να αναζητήσουμε τα αίτια για τις παραβατικές συμπεριφορές. Όσο για την Δικαιοσύνη, στην Ελλάδα είναι ανέκδοτο, όπως ανέκδοτο είναι και η Δημοκρατία. Με την ευκαιρία, να προσθέσω πως ζούμε σε κοινωνίες που θερίζουν τα ψυχικά νοσήματα αλλά σχεδόν κανείς δεν μιλάει για αυτό. Αναρωτιέμαι τι είδους χώρα είναι αυτή που κλείνει στα σπίτια τους ακόμα και ανθρώπους με ψυχικά νοσήματα. Μάλλον επικίνδυνη. Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια. Να είστε καλά. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.