Ο Πύργος της Βαβέλ

Αγαπημένε πιτσιρίκο, χρόνια πολλά με τον ‘’Πύργο της Βαβέλ’’! Το θέμα δε μοιάζει και πολύ γιορτινό, αλλά η τέχνη μπορεί να μας ξεστραβώσει. Αν καταλάβουμε πως ο πύργος γέρνει κι αλλάξουμε σχέδιο, μπορεί και να το γιορτάσουμε.

Ο Πύργος της Βαβέλ ήταν το θέμα τριών πινάκων του Πίτερ Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου. Αυτή η εκδοχή είναι ο μεγαλύτερος σε διαστάσεις πίνακας.

Σύμφωνα με το Βιβλίο της Γένεσης στη Βίβλο, ο Πύργος της Βαβέλ χτίστηκε από μια ανθρωπότητα ενοποιημένη και μονόγλωσση. Είπαν οι άνθρωποι: ‘’Ελάτε να χτίσουμε μια πόλη για τον εαυτό μας, και έναν πύργο με την κορυφή του στους ουρανούς, ώστε να κάνουμε ξακουστό το όνομά μας και να μη διασκορπιστούμε σε όλο το πρόσωπο της γης’’.

Αυτή η πράξη υπήρξε κορυφαία εκδήλωση ύβρης, που είχε ως αποτέλεσμα τον κατακερματισμό και την ασυνεννοησία των ανθρώπων.

Ο Μπρίγκελ, μέσα από τα έργα του, συχνά διαλέγεται με τα πολιτικοκοινωνικά πράγματα του καιρού του και πιστεύεται πως με το έργο αυτό θέλησε να δώσει ένα μήνυμα στους συμπολίτες του της Αμβέρσας του 16ου αιώνα.

Πρόκειται για έναν ακόμη πίνακα με άπειρες λεπτομέρειες στην απόδοση του θέματος. Φαίνεται πως ο ζωγράφος κατέχει αρκετές τεχνικές γνώσεις που αφορούν τη διαδικασία κατασκευής κτηρίων.

Ο πύργος είναι χτισμένος ως ανερχόμενη σπείρα με αρχιτεκτονικά στοιχεία βαβυλωνιακά και ρωμαϊκά. Η επίδραση από τα ζιγκουράτ [τύπος ναού της Μεσοποταμίας, σαν βαθμιδωτή πυραμίδα] φαίνεται στη βαθμιδωτή ανάπτυξή του, ενώ από το Κολοσσαίο της Ρώμης έχει εμπνευστεί ο Μπρίγκελ τις πολυάριθμες καμάρες και το κυκλικό σχήμα. Άλλωστε, είχε επισκεφτεί την Αιώνια Πόλη το 1553. Ο κύκλος ήταν το γεωμετρικό σχήμα που προτιμούσαν οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης, καθώς θεωρείται σύμβολο τελειότητας. Εκτός, όμως, από το κυκλικό σχήμα, όλα τα άλλα στοιχεία δείχνουν την ατέλεια, τη διάλυση, τη δυσαρμονία.

Παρότι φαίνεται στιβαρός και συμπαγής, γέρνει πλάγια με τρόπο κάπως τρομακτικό, ακριβώς εκεί που βρίσκεται μια πόλη.

Δίνει την αίσθηση ότι ανέρχεται και πέφτει ταυτόχρονα.

Κανένα από τα επίπεδα δεν είναι ολοκληρωμένο. Ενώ τα θεμέλια και τα κάτω στρώματα είναι ημιτελή, έχει προχωρήσει η κατασκευή των ανώτερων στρωμάτων.

Η πρόθεση ανάβασης προς τον ουρανό εκδηλώνεται στο ύψος του πύργου, που φτάνει μέχρι την κορυφή του πίνακα, ενώ ένα σύννεφο κόβει το ημιτελές άκρο.

Φτάνοντας μέχρι τα σύννεφα, το κτήριο είναι οπτικά παραμορφωμένο και μοιάζει να έχει βυθιστεί ελαφρώς στο έδαφος στην αριστερή πλευρά. Μερικές καμάρες δείχνουν ασταθείς, ενώ άλλες ήδη θρυμματίζονται.

Το οικοδόμημα είναι λαξευμένο σε βράχο, τον οποίο βλέπουμε ακατέργαστο ακόμη, στο μεσαίο κάτω τμήμα του κτηρίου και στους επάνω δεξιούς ορόφους.

Ο πύργος δεσπόζει στην άκρη μιας πυκνοκατοικημένης τειχισμένης πόλης,

σ’ ένα απέραντο τοπίο που πλαισιώνεται από ένα φαρδύ, φιδίσιο ποτάμι.

Είναι φανερό πως πρόκειται για μια μεγάλη και ανεπτυγμένη κοινότητα. Στο βάθος, εκτός των τειχών, διακρίνονται χωράφια, λόφοι και κτίσματα στις όχθες.

Στη δεξιά μεριά είναι το πολυσύχναστο λιμάνι.

Η ύπαρξη του ποταμού διευκολύνει την κατασκευή, αφού επιτρέπει το εμπόριο και τη μεταφορά υλικών από μακριά.

Αν και ημιτελής, ο πύργος είναι ήδη μέρος της ζωής της πόλης. Φαίνεται πως είναι μερικώς κατοικημένος. Βλέπουμε σπιτάκια,

λουλούδια με τα οποία έχουν διακοσμήσει την πρόσοψη,

ρούχα που στεγνώνουν έξω.

Στην κάτω αριστερή γωνία της σύνθεσης, ο βασιλιάς Νεμρώδ με τη συνοδεία του επιβλέπει το έργο.

Δίπλα του τέσσερις εργάτες αγωνίζονται να σηκώσουν μια βαριά ογκώδη πέτρα.

Δύο άλλοι σκαλίζουν πέτρες με τα εργαλεία τους.

Μερικοί γονατίζουν μπροστά στον ηγεμόνα.

Πάνω στη μεγάλη πέτρα που εξέχει προς το μέρος του θεατή, ένας εργάτης άφησε το σφυρί του και τρεις σμίλες για να προσκυνήσει. Η λαβή του σφυριού είναι στραμμένη προς τον θεατή, εστιάζοντας την προσοχή του σ’ αυτή τη λεπτομέρεια. Η πέτρα αυτή φέρει την υπογραφή και την ημερομηνία “Brvegel. FE. M.CCCCCC.LXIII.

Ένας άλλος εργάτης, μπροστά από την πυκνή συστάδα δέντρων, κουβαλάει μια πέτρα στην πλάτη, βαδίζοντας προς τα έργα του πύργου.

Στο βάθος, στα δεξιά της ομάδας του Νεμρώδ, τέσσερις εργάτες ξεκουράζονται ή κοιμούνται. Ασφαλώς, ο Μπρίγκελ δεν τους απεικονίζει σαν τεμπέληδες. Είναι εξουθενωμένοι από τη πολύωρη σκληρή δουλειά και έχουν ανάγκη να ξαποστάσουν.

Η ματιά του ζωγράφου είναι συμπονετική. Άλλωστε, θέλει να συμπεριλάβει όλα τα είδη των δραστηριοτήτων στον χώρο εργασίας. Και την ανάπαυση και την αφόδευση!

Οι λεπτομέρειες αυτού του πίνακα εκπλήσσουν. Με σχολαστική ακρίβεια, ο Μπρίγκελ απεικονίζει μια πληθώρα τεχνικών και μηχανικών λεπτομερειών, ανθρώπων, τύπων εργασιών- από την προμήθεια των οικοδομικών υλικών στο λιμάνι

μέχρι το άπλωμα μπουγάδας από γυναίκες.

Εκατοντάδες εργάτες εμπλέκονται σε κάθε είδους δραστηριότητες.

Γερανοί, σκαλωσιές οικοδόμοι, λιθοξόοι, εργαλεία δουλειάς,

σπίτια, βάρκες, παράγκες, κάρα,

μια γέφυρα, ένα ποτάμι, μια εκκλησία μέσα στην πόλη, ένας μεγάλος πύργος στην κεντρική- όπως μοιάζει- πύλη των τειχών της.

Το μπεζ και η κόκκινη τερακότα, τα βασικά χρώματα του Πύργου της Βαβέλ, αποτυπώνονται στα δομικά υλικά του, που είναι πέτρες και τούβλα. Υπάρχουν πολλά εντυπωσιακά μηχανήματα και εργαλεία, ενδεικτικά των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων της Αναγέννησης.

Έντονη είναι η δραστηριότητα των μηχανικών, των κτιστών και των εργατών που μοιάζουν με μυρμήγκια.

Τα πάντα είναι εντυπωσιακά μικροσκοπικά σε σύγκριση με τον πύργο.

Οι άνθρωποι φαίνονται τόσο ικανοί και δραστήριοι. Όλοι χτίζουν, κουβαλούν, σκαλίζουν, συμβάλλουν με τον τρόπο τους να υψωθεί ο πύργος. Είναι εντυπωσιακά κοπιώδης -και, ίσως, συγκινητική- η συλλογική προσπάθεια. Υπόσχεται την επιτυχία. Η αποτυχία, όμως, παραμονεύει. Γιατί; Πρόκειται, μήπως, για ελαττωματικό σχεδιασμό; Μήπως οι ανθρώπινες αξιώσεις είναι υπερβολικές; Μια αίσθηση ματαιότητας διαπερνά όλο αυτό το εγχείρημα, ματαιότητας και παροδικότητας της ανθρώπινης προσπάθειας.

Οι άνθρωποι είναι μικροσκοπικοί. Τα έργα τους τεράστια. Αλλά γέρνουν επικίνδυνα. Η αίσθηση της κατάρρευσης, της καταστροφής, δε μας εγκαταλείπει σ’ αυτόν τον πίνακα.

Ίσως ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει τις γνώσεις που κατέχει και τις συνέπειές τους. Η αδυναμία ελέγχου της Τεχνολογίας και η απουσία μέτρου τον καθιστούν τραγικό και αστείο. Διακρίνουμε έναν αχνό σκεπτικισμό για τα ανθρώπινα έργα, έναν προβληματισμό για οριοθέτηση της ανθρώπινης επιθυμίας, μια πρόσκληση για συζήτηση, για επικοινωνία, για συνεννόηση για την πραγμάτωση έργων που δε θα πέσουν στο κεφάλι μας. [Τί τον ήθελε τον πύργο αυτή η όμορφη ανθηρή πόλη δίπλα στο ποτάμι;]

Γύρω απ’ αυτό το χαοτικό εργοτάξιο, πέρα από τη φρενήρη δράση των ανθρώπων, τα πουλιά πετούν φυσικά και αβίαστα. Ελεύθερα.

Πολλά φιλιά

Μερόπη

(Αγαπημένη Μερόπη, υπερπαραγωγή. Μερόπη, σκέφτομαι πως καλό θα ήταν οι άνθρωποι, όταν κάνουν κάτι …μεγαλεπήβολο, να ρωτούν τον εαυτό τους “Γιατί το κάνω αυτό;”. Αυτό είναι ένα ερώτημα που μου έρχεται συχνά στο μυαλό, όταν διαβάζω Ιστορία αλλά και όταν κοιτάω τι φτιάχνουν οι άνθρωποι γύρω μου. Μετά, παίρνω απόφαση πως δεν καταλαβαίνω και δεν θα καταλάβω, και κοιτάω τον ουρανό και τον ορίζοντα. Ο ουρανός και ο ορίζοντας είναι οι σταθερές μου. Να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.