Καζιμίρ Μάλεβιτς

‘’Τίποτα στον αντικειμενικό κόσμο δεν είναι τόσο ‘’ασφαλές και ακλόνητο’’ όσο φαίνεται στο συνειδητό μας μυαλό. Δεν πρέπει να δεχτούμε τίποτα ως προκαθορισμένο ως συγκροτημένο για την αιωνιότητα. Κάθε ‘’σταθερά εδραιωμένο’’, οικείο πράγμα μπορεί να μετατοπιστεί και να τεθεί υπό μια νέα και, κυρίως, άγνωστη τάξη.

Γιατί, τότε, να μην είναι δυνατό να δημιουργηθεί μια καλλιτεχνική τάξη;

… ο Σουπρεματιστής δεν παρατηρεί και δεν αγγίζει – αισθάνεται …

Η προσπάθεια να περιοριστεί το συναίσθημα σε έννοιες του συνειδητού νου ή, μάλιστα, να αντικατασταθεί με συνειδητές έννοιες και να του δοθεί συγκεκριμένη, ωφελιμιστική μορφή, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη όλων εκείνων των άχρηστων, «πρακτικών πραγμάτων» που γίνονται γελοία σε χρόνο μηδέν.’’[από το μανιφέστο του Σουπρεματισμού]

Ο Καζίμιρ Μάλεβιτς δημιούργησε τον πίνακα ‘’Μαύρος Κύκλος’’ το 1915. Θεωρείται εμβληματικό έργο τέχνης του Σουπρεματισμού, ενός πρωτοποριακού καλλιτεχνικού κινήματος του οποίου ηγήθηκε ο Μάλεβιτς δημοσιεύοντας το μανιφέστο του ‘’Ο Μη Αντικειμενικός Κόσμος’’. Ανέφερε ότι τα έργα του ήταν ένας ‘’απελπισμένος αγώνας για την απελευθέρωση της τέχνης από το έρμα της αντικειμενικότητας’’, εστιάζοντας μόνο στην καθαρή μορφή.

Ήθελε να ζωγραφίσει έργα που θα μπορούσαν να γίνουν κατανοητά από όλους. Αναζητώντας νέα σύμβολα για την αισθητική της μοντέρνας τέχνης, ο Μάλεβιτς διάλεξε γεωμετρικές μορφές. Πίστευε ότι η σαφήνεια και η απλότητά τους αντανακλούσαν την παραδοσιακή ρωσική ευσέβεια. Η γλώσσα της τέχνης του αποτελείται από τα απλούστερα γεωμετρικά σχήματα, για να κατασκευάσει μια νέα πραγματικότητα, η οποία δεν έχει τίποτα κοινό με τη φύση.

Η απλότητα είναι ιδιοφυής, αλλά υπάρχει και η άλλη της πλευρά. Η παραπλανητική ‘’κατανοησιμότητα’’ , καθώς και η αναφώνηση: Ποιος δεν θα μπορούσε να ζωγραφίσει έναν μαύρο κύκλο; Παρακάμπτοντας την ουσία του θέματος, σε πρώτο απλοϊκό επίπεδο, δύσκολα θα σκεφτεί κανείς πως χωρίς γεωμετρικά όργανα είναι απίθανο.

Το έργο απεικονίζει έναν τέλειο μαύρο κύκλο που αιωρείται σε ένα επίπεδο λευκό τετράγωνο φόντο. Χωρίς ίχνος αναπαράστασης. Καθαρή αφαίρεση. Απομακρύνεται απ’ την αντικειμενικότητα, από τον κόσμο των φυσικών μορφών. Μεταδίδει μια εμπειρία καθαρού συναισθήματος, δίνοντας έμφαση στις πνευματικές έναντι των υλικών πτυχών της τέχνης.

Η απλότητα του μαύρου κύκλου προκαλεί μια αίσθηση τελειότητας.

Το λευκό χρώμα του φόντου δεν είναι ολότελα λευκό. Δεν δίνει την αίσθηση του άδειου. Είναι εντελώς διακριτό, πυκνό, πλήρες κενό. Όπως λέει ο κριτικός τέχνης Μάικλ Μπρένσον , ‘’δεν περιβάλλει ούτε συμπιέζει τον κύκλο. Είναι έτοιμο και διαθέσιμο, αλλά όχι διαφανές. Δεν είναι ανοιχτό ή κλειστό αλλά και τα δύο ταυτόχρονα. Μερικά λευκά σχήματα φωλιάζουν μέσα του. Τίποτα δεν είναι παγιδευμένο. Όλα φαίνονται κρατημένα, αλλά ελεύθερα. Το σχήμα και η λευκότητα είναι διαφορετικά, αλλά ποτέ δεν παλεύουν.’’

Παρότι το έντονο μαύρο του κύκλου φαίνεται αντιθετικό προς τους απαλούς λευκούς τόνους του τετραγώνου, δεν είναι μια αντίθεση πάλης. Ο μαύρος κύκλος μοιάζει να πλέει, να κινείται ελεύθερα. Η έκκεντρη θέση του προς το τετράγωνο το ωθεί σε μια έξοδο.

Τί υπάρχει έξω απ’ το τετράγωνο;

Αναλύσεις τέλος. Ας αφεθούμε στο καθαρό συναίσθημα, όπως θα το ‘θελε ο Μάλεβιτς. Που είναι εντελώς υποκειμενικό.

Η μόνη αντικειμενική απάντηση στο ερώτημα είναι: το Κρατικό Ρωσικό Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης.

Υ.Γ. Ο Μάλεβιτς έζησε την αναταραχή των δεκαετιών που περιέβαλαν την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Μετά την επικράτηση του Στάλιν, από τις αρχές της δεκαετίας του ‘30, η μοντέρνα τέχνη έπεσε σε δυσμένεια. Ο Μάλεβιτς σύντομα έχασε τη θέση του ως καθηγητή, έργα τέχνης και χειρόγραφα κατασχέθηκαν, φυλακίστηκε για δύο μήνες, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αφαίρεση και ζωγράφιζε σε αναπαραστατικό ύφος τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Όταν πέθανε το 1934, θάφτηκε σ’ ένα φέρετρο διακοσμημένο από τον Νικολάι Σουέτιν , πιστό μαθητή του, με ένα μαύρο τετράγωνο στο κεφάλι [παραπέμπει στο πρώτο εμβληματικό έργο του, ‘’Μαύρο Τετράγωνο’’, που έγινε σύμβολο της τέχνης του και της νέας εποχής ] και έναν μαύρο κύκλο στα πόδια. Ήταν, ίσως, η στιγμή που ο μαύρος κύκλος εγκατέλειψε το λευκό του φόντο.

φιλιά

Μερόπη

(Αγαπημένη Μερόπη, να είσαι καλά. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.