Η Επιστροφή του ασώτου υιού
Η ‘’Επιστροφή του Ασώτου Υιού’’ είναι ένα από τα αριστουργήματα του Ρέμπραντ που ανήκει στην τελευταία φάση της καλλιτεχνικής του παραγωγής. Εικονογραφεί την πασίγνωστη βιβλική παραβολή.
Άλλες απεικονίσεις της ιστορίας αυτής έχουν έντονη κινητικότητα – στη στάση των σωμάτων, στο κυμάτισμα των ενδυμάτων, στο παιχνίδι του φωτός. Εδώ έχουμε μια στιγμή απόλυτης ηρεμίας, μια ήσυχη και τρομερή σιωπή. Κανένας ήχος, καμιά βιασύνη.
Οι δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι τοποθετημένοι εκτός κέντρου στα αριστερά. Ξεπηδούν μέσα από ένα φόντο από σκοτεινές σκιές.
Με εμφανή τα σημάδια της ταλαιπωρίας ο άσωτος γιος γονατίζει μπροστά στον πατέρα. Ο χιτώνας του φθαρμένος, το ένα παπούτσι δίπλα στο σκληρό και βρώμικο πόδι του, το άλλο έχει τρυπήσει στη φτέρνα. Μοναδικό ίχνος της ευγενούς καταγωγής του το κοντό σπαθί στη δεξιά του πλευρά. Το κεφάλι του ξυρισμένο, θυμίζει φυλακισμένο χωρίς ταυτότητα. Ή μήπως μωρό νεογέννητο; Αυτός ο γιος ξαναγεννιέται. Ακολουθώντας το μονοπάτι της ταπεινότητας και του θάρρους επιστρέφει και εκθέτει τα κουρέλια του στο φως. Είναι το φως που πηγάζει από το πρόσωπο του πατέρα, το φως της συγχώρεσης και της αγάπης που τον αγκαλιάζει.
Ίσως περίμενε έναν πατέρα θυμωμένο, που λογαριάζει, ζυγίζει, συγκρίνει και κρίνει. Αντ’ αυτού, επιστρέφει σ’ έναν πατέρα που τον υποδέχεται άνευ όρων. Με μάτια σχεδόν τυφλά από το κλάμα τον αγκαλιάζει γι’ αυτό που είναι.
Ο μεγαλύτερος γιος, ο αδελφός του ασώτου, δεξιά σε πρώτο πλάνο, στέκεται δύο σκαλοπάτια ψηλότερα, κρατά απόσταση από το θερμό καλωσόρισμα. Μια επικριτική αλαζονεία, ανάμεικτη με αμήχανη περίσκεψη στο φωτισμένο του πρόσωπο, φανερώνει πως δυσκολεύεται να κατανοήσει αυτό που συμβαίνει. Είναι άνθρωπος που σκέφτεται με όρους νόμου, αξιολόγησης και ανταμοιβής. Η ψυχρή ακαμψία του, στερεωμένη με το μακρύ, λεπτό ραβδί που κρατάει, δείχνει μια απροθυμία να εισέλθει στη χάρη της συγχώρεσης. Ο μανδύας του κλείνει το σώμα σε στάση αυστηρή, ελεγχόμενη, αφιλόξενη με χέρια σφιγμένα- σε αντίθεση με τα ανοιχτά, δεκτικά χέρια του πατέρα και τον ανοιχτό του μανδύα.
Μοιάζει κι αυτός να περίμενε άλλη στάση απ’ τον πατέρα. Πιστεύει πως η αγάπη είναι ανταμοιβή. Κερδίζεται με έργα υπακοής και τήρησης κανόνων. Αλλά ο πατέρας θέλει γιους, όχι σκλάβους. Σχέσεις καρδιάς όχι υποταγής.
Αυτός ο γιος δεν έφυγε ποτέ από το σπίτι. Θα μπορούσε, άραγε, να είναι τόσο χαμένος όσο ο μικρός γιος; Μήπως είναι το ίδιο ξένος στο σπίτι του;
Και οι δύο γιοι χρειάζονται τη συγχώρεση του πατέρα. Και οι δύο χρειάζονται να δουν την ανεπάρκεια, να βρουν τη χαμένη τους ταυτότητα, να εισέλθουν στη σχέση αγάπης στην οποία τους καλούσε πάντα ο πατέρας.
Οι άλλες μορφές αναδύονται από το σκοτάδι. Είναι πρόσωπα που έχουν κάποια σύνδεση με την οικογένεια. Ο καθισμένος άνδρας με το μεγάλο καπέλο και το δεξί χέρι στην καρδιά, κοιτάζει τον μικρότερο γιο στοχαστικά. Μπορεί να είναι σύμβουλος του πατέρα.
Δύο γυναίκες εμφανίζονται αμυδρά στις σκιές του φόντου. Η μία στέκεται στον πυλώνα, δίπλα στην καθιστή φιγούρα, φαίνεται να είναι υπηρέτρια. Η άλλη, μόλις που διακρίνεται στο βάθος της αριστερής γωνίας, μπορεί να είναι η μητέρα.
Όλοι στέκονται στις σκιές, σαν φαντάσματα στο σκοτάδι, χωρίς σαφή ταυτότητα. Θεατές, μόνο, αυτής της σκηνής, δύσπιστοι μπροστά σ’ αυτό που συμβαίνει, στη χάρη της αγάπης, της αποδοχής, της συγγνώμης. Χρειάζεται να αναδυθούν απ’ το σκοτάδι, να κινηθούν στο φως της αγάπης για να γίνουν πραγματικά, ορατά όντα.
Οι θεατές είμαστε εμείς- στην καλύτερη περίπτωση. Κι αν δεν μπορούμε να κάνουμε λίγα βήματα προς το φως, τουλάχιστον μπορούμε να δούμε το θαύμα της αγάπης. Και κάποια ρέλια της σκιάς μας θα φωτιστούν. Ίσως και να γυρίσουμε την πλάτη, να κρυφτούμε για πάντα μέσα στο σπίτι, να χαθούμε απ’ την εικόνα.
Ας μείνουμε, τουλάχιστον, θεατές.
Υ.Γ.Αφορμή για την παρουσίαση του πίνακα στάθηκαν τα παρακάτω λόγια του Μάσιμο Ρεκαλκάτι για τον ίδιο πίνακα του Ρέμπραντ ‘’Η επιστροφή του ασώτου υιού’’, που εικονογραφεί την παραβολή του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου:
‘’Η μορφή του πατέρα, που καλύπτεται από έναν κόκκινο μανδύα, υπερτερεί. Αγκαλιάζει τον μικρότερο γιο του, που είναι γονατιστός μπροστά του, με ξυρισμένο το κεφάλι και φθαρμένα ρούχα. Ο άσωτος γιος είναι ζωγραφισμένος από πίσω σαν το είναι του να παραδίδεται ανεπιφύλακτα στην αγάπη του πατέρα. Τα χέρια του πατέρα δεν εκφράζουν τη συμβολική εξουσία του Νόμου, δεν είναι τα χέρια αυτού που τιμωρεί ή αυτού που απαιτεί να οδηγήσει τη ζωή του παιδιού του. Μια ασυμμετρία τα καθιστά αινιγματικά: Το ένα χέρι είναι αντρικό και το άλλο καθαρά γυναικείο. Ο πατέρας που καλωσορίζει την επιστροφή του γιου του δεν είναι ο πατέρας του Νόμου, αλλά της αναστολής του, δηλαδή της ύπαρξης ενός άλλου Νόμου- του Νόμου της αγάπης- που διακόπτει την εφαρμογή του αμείλικτου Νόμου της μοίρας, καθιστώντας δυνατό ένα νέο ξεκίνημα. Τα χέρια του πατέρα στην πλάτη του παιδιού είναι χέρια που δεν κρατούν ραβδί ή κώδικες. Είναι τα ανοιχτά χέρια της συγχώρεσης: Ο πατέρας αποδεικνύεται μητέρα στην πράξη της συγχώρεσης γιατί αρνείται την άσκηση του Νόμου, στο όνομα ενός άλλου Νόμου που είναι αυτός της αγάπης. Αυτός ο άλλος Νόμος βρίσκεται ενσαρκωμένος στο μητρικό χέρι του πατέρα του Ρέμπραντ… Τα χέρια που υποδέχονται τη ζωή που φωνάζει, που τη γλιτώνουν από την ανημπόρια , από την εμπειρία της απόλυτης εγκατάλειψης, είναι τα χέρια της μητέρας.’’
φιλιά
Μερόπη
(Αγαπημένη Μερόπη, να είσαι καλά που μας επιμορφώνεις, γιατί εγώ είμαι λαϊκό παιδί και δεν ήξερα για Ρέμπραντ και τέτοια πράγματα, αφού για το θέμα ήξερα μόνο την Επιστροφή του Ασώτου που τραγούδησε ο Στέλιος Καζαντζίδης, και έχει πολύ συγκινητικούς στίχους:
“Κλάψε γυναίκα από χαρά
Ο πόνος σου θα σβήσει
Το ξεγραμμένο μας παιδί
Που τόσα χρόνια είχε χαθεί
Απόψε θα γυρίσει”
Να είσαι καλά, Μερόπη. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.