Η Μερόπη και ο Φρίντριχ
Γεια σου, πιτσιρίκο!
Άφησα [για λίγο] τον Μπρίγκελ και έπιασα τον Φρίντριχ.
Ο Κάσπαρ Φρίντριχ είναι ένας ζωγράφος του οποίου το έργο ταλαιπωρήθηκε από τις ιδεολογικές ερμηνείες στο πέρασμα του χρόνου.
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του παραμελήθηκε, καθώς τα έργα του θεωρήθηκαν προϊόντα μιας ξεπερασμένης εποχής, και ο ίδιος πέθανε στην αφάνεια.
Στις αρχές του 20ου αιώνα επανεκτιμήθηκε και συχνά αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους σουρεαλιστές και τους υπαρξιστές.
Μετά την άνοδο του ναζισμού, υπήρξε αγαπημένος ζωγράφος του Χίτλερ και, δυστυχώς, αυτό είχε ως συνέπεια να ακολουθήσει απότομη πτώση, αφού οι πίνακές του συνδέθηκαν με το ναζιστικό κίνημα και ερμηνεύτηκαν ως έργα με εθνικιστικές πτυχές.
Μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ο Φρίντριχ ανέκτησε τη φήμη του και σήμερα είναι ο πιο διάσημος εκπρόσωπος του γερμανικού ρομαντισμού. Φέτος γιορτάζονται τα 250 χρόνια από τη γέννησή του με σειρά εκθέσεων και αφιερωμάτων σε διάφορες πόλεις του κόσμου.
Το πρωταρχικό του ενδιαφέρον είναι η ενατένιση της φύσης εκφράζοντας μια υποκειμενική, συναισθηματική θεώρηση του φυσικού κόσμου. Η ανθρώπινη παρουσία είναι περιορισμένη και μειωμένη μέσα σε εκτεταμένα τοπία, για τη σύνθεση των οποίων ο Φρίντριχ συχνά επιλέγει στοιχεία διαφορετικών περιοχών, για να μη διακρίνεται μια συγκεκριμένη τοποθεσία.
Τα τοπία του, στην πραγματικότητα, δεν είναι και πολύ φυσικά. Αποτελούν συνθέσεις με μια μετρημένη τεχνητότητα που τα καθιστά ‘’σκηνικές’’ δημιουργίες, όχι λιγότερο διαμορφωμένες και εκλεπτυσμένες από ένα εσωτερικό του Βερμέερ.
Ο Φρίντριχ απέφευγε σχεδόν εξ ολοκλήρου να απεικονίσει το ανθρώπινο πρόσωπο. Συχνά τοποθετεί στα έργα του φιγούρες με την πλάτη στον θεατή. Είναι ένας τρόπος οργάνωσης του πίνακα που δίνει την εντύπωση πως πρόκειται για εικόνα μέσα στην εικόνα. Επίσης, έντονο είναι το ενδιαφέρον του Φρίντριχ για το κενό, χρησιμοποιεί άφθονο τον κενό χώρο στα έργα του.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι έκδηλα στις ‘’Βραχώδεις ακτές από κιμωλία στο Rügen’’, όπου απεικονίζει με τρόπο φανταστικό το ταξίδι που έκανε ο ζωγράφος με τη γυναίκα του και τον αδερφός του στο νησί Rügen το 1818.
Ο Φρίντριχ διάλεξε μια υπερυψωμένη άποψη για τον θεατή, οριοθετώντας τη θέαση αυτού του χώρου χρησιμοποιώντας τα κλαδιά των δέντρων στο πάνω μέρος της εικόνας. Δύο ψηλά δέντρα, αγκαλιάζουν τη θέα που προβάλλει μέσα από τους ολόλευκους αιχμηρούς βράχους από κιμωλία, καθώς οι φυλλωσιές τους ανταμώνουν πλαισιώνοντας το τοπίο. Μια γυναίκα και δυο άντρες με ρούχα πόλης έχουν έρθει για να απολαύσουν τη θέα.
Ο άντρας στα δεξιά, όρθιος με σταυρωμένα χέρια, ακουμπάει στον κορμό του δέντρου, ατενίζοντας τη θάλασσα. Μοιάζει βυθισμένος σε μακρινή, ατομική περιπλάνηση του νου.
Η μεσαία ανδρική φιγούρα έχει σκύψει με όλο το σώμα στη γη [θεωρείται πως είναι ο ίδιος ο ζωγράφος]. Δίπλα του, κάτω στα χόρτα, έχει αφεθεί το καπέλο του – και το ραβδί. Αυτό ερμηνεύεται ως ένδειξη ταπεινοφροσύνης, αλλά το πιθανότερο είναι πως θα του έπεφτε αν το φορούσε. Γιατί σκύβει; Ψάχνει κάτι; Τι ζητάει; Θέλει να κρατηθεί γερά στη γη για να κοιτάξει την άβυσσο. Να δει το βάθος, ν’ αντιμετωπίσει το βαθύ και άπειρο σχεδόν διάστημα που ανοίγεται μπροστά του ανάμεσα στους βράχους. Αριστερά, η γυναίκα με το κόκκινο φόρεμα –θεωρείται η σύζυγος του Φρίντριχ- κάθεται σ’ έναν θάμνο μισοξεραμένο. Μόνο τα κλαδιά γύρω απ’ το πρόσωπό της έχουν φύλλα. Με το ένα χέρι κρατιέται απ’ το κλαδί, με το δεξί κάτι δείχνει. Τα λουλούδια; Την άβυσσο που χάσκει; Υπάρχει κάτι που δε βλέπουμε; Σίγουρα είναι μια χειρονομία που συνομιλεί με τον άντρα δίπλα της. Ίσως θέλει να πει: Πόσο βαθύ είναι! Πρόσεξε!
Η γυναίκα, λοιπόν, είναι μια φιγούρα που επικοινωνεί με τους άλλους, σε αντίθεση με τους άντρες που είναι αφοσιωμένοι σε μια ατομική αναζήτηση. Νιώθει απειλή, θαυμασμό, δέος; Φαίνεται πως κρατάει το μέτρο.
Δύο μικροσκοπικά ιστιοφόρα ισορροπούν στο άνοιγμα ανάμεσα στους δυο μικρότερους βράχους που ορίζουν μια πύλη με αιχμηρές απολήξεις. Μια συμβολική παρουσία- είναι οι ψυχές που ταξιδεύουν, που ανοίγονται στην αιωνιότητα. Γιατί δύο και όχι τρεις; Όσες οι ανθρώπινες υπάρξεις στο έργο;
Συμβολικά θεωρούνται και τα χρώματα των ρούχων. Το κόκκινο χρώμα του φορέματος της γυναίκας είναι αυτό της αγάπης. Η μεσαία φιγούρα είναι μπλε, το χρώμα της πίστης. Η δεξιά φιγούρα είναι πράσινη, το χρώμα της ελπίδας. Έτσι μπορούν να ερμηνευθούν ως ενσαρκώσεις των τριών χριστιανικών αρετών : αγάπη, πίστη, ελπίδα.
Αγάπη και κίνδυνος. Ελπίδα και απειλή. Πίστη και άβυσσος.
Η λευκότητα των απορρώγων βράχων γλυκαίνει το αίσθημα απειλής και ανοίγει ένα φωτεινό βάραθρο που δεν ξέρεις αν θα σε καταπιεί ή θα σε ανυψώσει.
Ο δείκτης της γυναίκας, το σώμα του σκυμμένου άντρα, το κλαδί του μεγάλου δέντρου που γέρνει, οδηγούν το βλέμμα του θεατή στο χάσμα που ανοίγεται. Κατόπιν, σαν μια δίνη, το βλέμμα του θεατή τραβιέται πάνω από τα τρία άτομα, πάνω από τους παραμυθένιους λευκούς βράχους, προς τη θάλασσα. Εκεί όπου οι ψυχές- ιστιοφόρα ταξιδεύουν. Η θάλασσα σε περιμένει, αφού κοιτάξεις πρώτα την άβυσσο.
Ο πίνακας αυτός δεν είναι μια εικόνα ρομαντικής θέας ενός όμορφου τοπίου. Αποκτά ένα πιο στοχαστικό, αλληγορικό περιεχόμενο.
Έχει ειπωθεί πως ‘’όποτε ο Φρίντριχ ζωγραφίζει ή σχεδιάζει τη φύση, ζωγραφίζει μια ιδέα της φύσης’’. Έχει χαρακτηριστεί, επίσης, ως ο άνθρωπος που έχει ανακαλύψει ‘’την τραγωδία του τοπίου’’.
Οι ιστορικοί τέχνης θεωρούν τον Φρίντριχ θρησκευτικό καλλιτέχνη και τα τοπία του ως πνευματικές αλληγορίες που στρέφουν το βλέμμα του θεατή προς τη μεταφυσική τους διάσταση.
Καλή Ανάσταση!
Μερόπη
Υ.Γ. Αφιερωμένο στη μοναδική ινφάντα του μπλογκ, που με οδήγησε σ’ αυτόν τον πίνακα.
(Αγαπημένη Μερόπη, αυτός ο πίνακας μου θυμίζει λίγο ένα βραχώδες σημείο στο Καμπί στη Ζάκυνθο, δίπλα στην ταβέρνα του παπά, όπου είναι τα φιόρδ της Ζακύνθου. Χρόνια πολλά. Την αγάπη μου.)
Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου
Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.