Η Οικογένεια του Καρόλου Δ’

Γεια σου, πιτσιρίκο! Αυτός είναι ο αγαπημένος μου πίνακας του Γκόγια.
“Η Οικογένεια του Καρόλου Δ'” , 1800
Το 1799 ο Φρανσίσκο Γκόγια ανακηρύχθηκε Πρώτος Ζωγράφος της Αίθουσας του Βασιλιά. Το καλοκαίρι του 1800, ο βασιλιάς Κάρολος Δ’ της Ισπανίας ζήτησε από τον νεοδιορισμένο ζωγράφο να φιλοτεχνήσει ένα οικογενειακό πορτρέτο σ’ έναν τεράστιο καμβά.

Ο Γκόγια ανταποκρίθηκε, απαθανατίζοντας τα πρόσωπα της βασιλικής οικογένειας με έναν τρόπο που δεν τους κολακεύει καθόλου. Όχι μόνο δεν υπάρχει ίχνος εξωραϊσμού, αλλά τους αποτυπώνει σαν καρικατούρες εκτός, ίσως, από τα παιδιά.

Κεντρική θέση σ’ αυτόν τον τεραστίου μεγέθους πίνακα κατέχει η βασίλισσα Μαρία Λουίζα της Πάρμα, γεγονός που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ποιος κινεί τα νήματα στο παλάτι. Δεξιά της [με τη ματιά του θεατή] στέκεται σε μικρή απόσταση ο σύζυγός της Κάρολος Δ’, ο οποίος ήταν ανίκανος γύρω από οτιδήποτε σχετικό με θέματα διακυβέρνησης. Ανάμεσά τους παρεμβάλλεται, γεμίζοντας το κενό, ο μικρός Φρανθίσκο ντε Πάουλα, για τον οποίο υπήρχε η φήμη πως ήταν γιος της βασίλισσας με τον εραστή της πρωθυπουργό, Μανουέλ ντε Γοδόι.

Μπορούμε να επισημάνουμε μια μικρή τρυφερή πινελιά πλάι στην αγέρωχη έπαρση και τη στριφνή φιλαρέσκεια της βασίλισσας. Είναι η εμφανής απτική σχέση με τα δυο της παιδιά, τον προαναφερθέντα Φρανθίσκο και την ινφάντα Μαρία Ισαβέλλα που την αγκαλιάζει προστατευτικά.

Από τους υπόλοιπους εικονιζόμενους αξίζει να σημειωθεί το ιδιαίτερα άσχημο πρόσωπο της Μαρίας Χοσέφα, αδελφής του Καρόλου Δ΄, που λένε πως οφείλεται σε συμπτώματα της ασθένειας λύκος. Εξάλλου, πέθανε λίγο μετά την ολοκλήρωση του πίνακα. Επίσης, ο άντρας που διακρίνεται αχνά, στο βάθος αριστερά, είναι ο Γκόγια, ο οποίος, αποτίοντας φόρο τιμής στον προκάτοχό του, Ντιέγκο Βελάσκεθ -υπήρξε ζωγράφος της αυλής του βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππου Δ´- ζωγράφισε και τον εαυτό του. [Ο Βελάσκεθ είχε εισαγάγει την αυτοπροσωπογραφία του σ’ ένα από τα αριστουργήματά του, τις ‘’Δεσποινίδες των Τιμών’’, 1656].

Ο καλλιτέχνης, σεβόμενος την οικογενειακή ιεραρχία, τοποθετεί τα πρόσωπα με τρόπο που φανερώνει αμέσως τη θέση και τον ρόλο του καθενός. Η φιγούρα του βασιλιά, του οποίου το κεφάλι βρίσκεται σε ανοιχτόχρωμο φόντο, με το αριστερό πόδι προτεταμένο μέσα στο φως, δηλώνει την επίσημη κυριαρχία του –παρά το ηλίθιο λαπαδιασμένο ύφος.

Το κεφάλι της βασίλισσας ξεχωρίζει αντιθετικά σε ένα πιο σκοτεινό φόντο και ο προφανής διάδοχος του θρόνου, Φερδινάνδος Ζ΄, ο μεγαλύτερος γιος του βασιλικού ζεύγους προτείνει το δεξί του πόδι, λίγο πιο μπροστά από αυτό του πατέρα του, αλλά στην πυκνή σκιά.

Τα αστραφτερά πολυτελή ενδύματα, τελευταία λέξη της μόδας για την εποχή τους, με τα μεταξωτά αργυρόχρυσα κεντήματα, τα ακριβά κοσμήματα, τα εντυπωσιακά εμβλήματα, οι κορδέλες των διαφόρων βασιλικών ταγμάτων, οι χρυσές φουρκέτες σε σχήμα βέλους που παραπέμπουν στον έρωτα και κοσμούν σχεδόν κάθε γυναικεία κόμη, όλα τα λαμπερά στολίδια συμπληρώνουν τη στημένη λάμψη μιας μεγαλοπρεπούς ματαιοδοξίας.

Ένας κριτικός παρατήρησε πως ο καθένας από τους εικονιζόμενους ‘’είναι αρκετά δυνατός, ώστε να διαταράξει την ενότητα που αναμένεται από ένα ομαδικό πορτρέτο’’.

Ο μη κολακευτικός νατουραλισμός του πίνακα είναι προφανής.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν ο Γκόγια είχε μια, αμυδρή έστω, πρόθεση να γελοιοποιήσει, να εκθέσει, να προσβάλει τη βασιλική οικογένεια. Ορισμένοι κριτικοί υποστηρίζουν αυτή την άποψη.

Στην πραγματικότητα, είναι απίθανο να έθεσε σε κίνδυνο τη θέση του με αυτόν τον τρόπο. Γνωρίζουμε πως οι βασιλιάδες ενέκριναν τον πίνακα και τον είδαν ως επιβεβαίωση της δύναμης της μοναρχίας σε πολιτικά ταραχώδεις καιρούς.

Γιατί ο Γκόγια μπόρεσε να ξεφύγει με την ξεδιάντροπα γυμνή αποκάλυψή του της βασιλικής οικογένειας; Γιατί η οικογένεια υποδέχτηκε θετικά αυτόν τον πίνακα;

Ο Fred Licht, ιστορικός τέχνης, μελετητής του έργου του Γκόγια, που τον θεωρεί ως τον πρώτο πραγματικά σύγχρονο καλλιτέχνη, προσφέρει μια εξήγηση. ‘’Ο Γκόγια δεν τους έχει παρουσιάσει όπως τους είδε ο ίδιος. Τους έχει παρουσιάσει όπως αυτοί είδαν τον εαυτό τους. Καταγράφει τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία που παρέχουν οι ίδιοι. Ο καλλιτέχνης έχει παραιτηθεί από το παραδοσιακό του προνόμιο, αυτό της ερμηνείας της πραγματικότητας, αναδιατυπώνοντάς την σύμφωνα με τις επιταγές του προσωπικού του στυλ. Αντίθετα, μαρτυρεί την ύπαρξη ορισμένων φαινομένων, χωρίς να δοκιμάζει να εμπλακεί στην ουσιαστική ερμηνεία των αληθειών τις οποίες καταθέτει. Αν θέλουμε να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με το νόημα των πινάκων όπως αυτός, το κάνουμε με δική μας ευθύνη’’.

Σ’ αυτά τα γκροτέσκα πορτρέτα οι βασιλικοί γόνοι αναγνώρισαν τον εαυτό τους! Και.. ενθουσιάστηκαν με την εικόνα τους!

Αυτή η μεγαλοπρέπεια για την οποία κομπάζει η βασιλική οικογένεια είναι ταυτόχρονα αποκαλυπτική της κενότητας και της ανοησίας. Τα πολυτελή μπιχλιμπίδια, τα επιδεικτικά ρούχα και τα λαμπερά μετάλλια δεν μπορούν να κρύψουν τους αληθινούς χαρακτήρες. Μόνο τα παιδιά εμφανίζονται αθώα και ακόμη άφθαρτα από τον κόσμο και από τη βασιλική ταμπέλα.

Η βασιλική οικογένεια, λοιπόν, καμαρώνει στημένη μπροστά στην παλέτα του καλλιτέχνη, προσφέροντας όλο το υλικό που έχει απαιτηθεί απ’ αυτόν να απαθανατίσει. Αλλά η μεγάλη τέχνη δεν μπορεί παρά να είναι αληθινή, υπονομεύοντας τη ματαιοδοξία της εξουσίας και του πλούτου, αιχμαλωτίζοντάς τους για πάντα σε μια πόζα που προκαλεί θυμηδία.

Μερόπη

Υ.Γ. Τον Απρίλιο του 2023, ένας Έλληνας ιστορικός τέχνης και δεινός κολυμβητής [άσχετο] ανακάλυψε σε ένα υπόγειο της παλιάς πόλης των Χανίων [όχι και τόσο άσχετο], κοντά στο βενετσιάνικο λιμάνι, έναν δεύτερο πίνακα, πανομοιότυπο εκ πρώτης όψεως με αυτόν του Γκόγια. Ο πίνακας αυτός έχει δημοσιευτεί και μπορούμε πια να τον θαυμάσουμε. Με μια δευτερότριτη ματιά διαπιστώνουμε πως στη θέση του διαδόχου Φερδινάνδου Ζ΄, βρίσκεται ένα άλλο πρόσωπο. Ο κολυμβητής της τέχνης και δεινός ιστορικός, κατόπιν βαθιάς έρευνας, οδηγήθηκε στο συμπέρασμα και μας αποκάλυψε πως στον νεοανακαλυφθέντα πίνακα βρίσκονται κρυμμένα μυστικά της βασιλικής οικογένειας του Καρόλου Δ’. Ο πραγματικός διάδοχος του θρόνου φαίνεται πως δεν ήταν ο Φερδινάνδος Ζ΄, αλλά ένα άλλο εξώγαμο τέκνο της ερωτικά δραστήριας Μαρίας Λουίζας με έναν Κρητικό γελωτοποιό του παλατιού. Το άρρεν αυτό τέκνο προοριζόταν από την παντοδύναμη βασίλισσα για τη διαδοχή του θρόνου. Μάλλον του είχε μεγάλη αδυναμία λόγω της ομοιότητάς του με την ίδια. Δε γνωρίζουμε γιατί ακυρώθηκε η επιθυμία της. Είναι έργο των σύγχρονων ιστορικών, Ελλήνων τε και Ισπανών- να ερευνήσουν την τύχη αυτού του ανδρός, ο οποίος απεικονίστηκε άπαξ στο χαμένο αυτό έργο.

Φυσικά και ο πίνακας αυτός αποδίδεται αδιαμφισβήτητα στον ίδιο ζωγράφο, τον Γκόγια και αποτελεί συγκλονιστικό γεγονός για την τέχνη η ανακάλυψή του. Ελπίζουμε να μην προκληθεί έριδα μεταξύ του Πράντο και της Εθνικής μας πινακοθήκης για τη διεκδίκηση του έργου.

Είναι προφανές πού ανήκει.

Παραθέτω και το χαμένο- όχι πια- έργο.

(Αγαπημένη Μερόπη, αγαπάς πολύ αυτόν τον πίνακα γιατί είναι το δεύτερο κείμενο που γράφεις για αυτόν -το πρώτο είναι εδώ-, αλλά αυτή τη φορά πιο αναλυτικά και πιο πικάντικα. Εγώ θα γράψω αυτό που είχα γράψει και την προηγούμενη φορά:
“Αγαπητή Μερόπη, το αποτέλεσμα του πίνακα του Γκόγια θα ήταν όταν οι άλλοι έβλεπαν από κοντά τα μέλη της βασιλικής οικογένειας, να τους έλεγαν ‘Είστε πιο όμορφοι απ’ ό,τι στον πίνακα’. Σαν αυτό που λένε σήμερα κάποιοι σε ηθοποιούς και τραγουδιστές: ‘από κοντά είστε πιο ωραίος/α απ’ ό,τι στην τηλεόραση’.
Μερόπη, είσαι θησαυρός. Την αγάπη μου.)

Το pitsirikos.net χρειάζεται τη βοήθειά σου

Στήριξε οικονομικά το pitsirikos.net, αν θεωρείς πως καλό είναι να υπάρχουν στην Ελλάδα και κάποιες φωνές που δεν δουλεύουν για τον Μαρινάκη, τον Αλαφούζο, τον Σαββίδη και τα άλλα παιδιά, οπότε μπορεί να διαβάσεις ή να ακούσεις κάτι διαφορετικό από αυτό που συμφέρει τους ολιγάρχες. Οι τρόποι στήριξης εδώ.